Tientallen jaren van droogte in de zesde eeuw na Christus zorgden voor chaos, politieke onrust, oorlog en uiteindelijk de val van het oude Zuid-Arabische koninkrijk van Himyar. Het was de perfecte voedingsbodem voor de islam.
Het ooit zo machtige koninkrijk van Himyar stortte circa 1500 jaar geleden in na een periode vol onrust en crisis. Het werd veroverd door het naburige koninkrijk Aksum (nu Ethiopië). Een reden die voorheen over het hoofd werd gezien, namelijk een lange periode van extreme droogte, lijkt bijgedragen te hebben aan deze omwenteling en de opkomst en verspreiding van de islam in de eeuwen daarna.
Versteend water
Het onderzoeksteam van de universiteit van Basel onder leiding van professor Dominik Fleitmann analyseerde de lagen van een stalagmiet uit de Al Hoota-grot in het huidige Oman. Aan de groeisnelheid van de stalagmiet en de chemische samenstelling van de kalksteenlagen konden ze aflezen hoeveel neerslag er in het verleden boven de grot is gevallen. Deze kalksteenafzettingen bevatten dus een schat aan informatie over het klimaat van eeuwen geleden.
“Zelfs met het blote oog kun je aan de stalagmiet zien dat er een zeer droge periode van tientallen jaren moet zijn geweest”, zegt Fleitmann. Wanneer er minder water door de aardlagen op de stalagmiet druppelt, groeit de pilaar met een kleinere diameter dan in jaren met een hogere druppelsnelheid.
Behalve de omvang is ook de isotopensamenstelling van de verschillende lagen in de stalagmiet relevant. Hoe meer het regent in tropische en subtropische gebieden, hoe meer van de lichtere zuurstofisotoop 16O er te vinden is in het kalksteen. Is er een drogere periode, dan wordt relatief meer 18O afgezet in de stalagmiet.
Om vast te stellen hoeveel en wanneer het regende is als derde meetmethode een uranium-thoriumdatering op de stalagmiet uitgevoerd. Zo ontdekte het team dat er niet alleen over een langere periode minder regen viel, maar dat er zelfs sprake was van extreme droogte in het begin van de zesde eeuw na Christus, met een nauwkeurigheid van dertig jaar.
Moordzaak
“Een directe correlatie tussen deze droogte en de ineenstorting van het koninkrijk van Himyar kan niet worden vastgesteld op basis van deze gegevens alleen”, legt Fleitmann uit. Daarom deed hij extra onderzoek met behulp van historische bronnen, in samenwerking met andere historici. Zo kwam hij tot een nauwkeurigere klimaatreconstructie van de regio.
“Het leek een beetje op een moordzaak: we hebben een dood koninkrijk en zijn op zoek naar de dader. Stap voor stap brachten nieuwe bewijzen ons dichter bij het antwoord”, zegt de onderzoeker. Nuttige bronnen waren onder meer gegevens over het waterpeil van de Dode Zee en historische documenten die een droogte van meerdere jaren in de regio beschrijven, daterend uit 520 na Christus. Hiermee kreeg het team steeds meer bewijs in handen om hun theorie te staven.
“Water is het belangrijkste dat er is. Een afname van de regenval over een periode van tientallen jaren zou een kwetsbaar semi-woestijnkoninkrijk kunnen destabiliseren”, aldus Fleitmann. Bovendien vergden de irrigatiesystemen constant onderhoud en reparaties. Dit lukt alleen met tienduizenden goed georganiseerde arbeiders. Door de waterschaarste was de bevolking van Himyar hiertoe vermoedelijk niet meer in staat, waardoor de situatie nog verergerde.
Historisch keerpunt
Als we aan extreme weersomstandigheden denken, hebben we het vaak over een korte periode van maximaal enkele jaren. Dat veranderingen in het klimaat kunnen leiden tot de destabilisering van staten en machtswisselingen, is iets waar we zelden bij stilstaan. Extreem weer kan de loop van de geschiedenis echter veranderen.
“De bevolking doorstond vele ontberingen als gevolg van hongersnood en oorlog. Dit leidde tot een vruchtbare bodem voor de islam. De bevolking was op zoek naar iets hoopvols, dat mensen als samenleving weer bij elkaar zou kunnen brengen. De nieuwe religie had dit in zich.” Je kunt niet zeggen dat de droogte de directe aanleiding is geweest voor de opkomst van de islam, benadrukt de onderzoeker. “Maar het was een belangrijke factor in de context van de revoluties in de Arabische wereld van de zesde eeuw.”
