In de steentijd lukte het mensen voor het eerst om gereedschap te maken: scherpe scherven die ze gebruikten voor de slacht. Maar hoe knap ook, zij waren daar niet uniek in, blijkt nu. Apen kunnen het ook.
Makaken in het Thaise nationaal park Phang Nga gebruiken stukken steen die verrassend veel lijken op de gereedschappen van de eerste mensen, die zijn gevonden in Oost-Afrika. De apen in Thailand weten met een stenen hamer en aambeeld noten open te maken. Daarbij breken kleine scherpe stukken steen af, die op de grond achterblijven. Wetenschappers hebben niet met eigen ogen gezien dat de apen deze scherven gebruiken, maar ze zijn ongeveer even groot en hebben dezelfde vorm als het gereedschap dat is gevonden in de vroegste menselijke nederzettingen.
Cruciaal moment in evolutie
“Dat mensen met opzet scherpe stenen scherven maakten, wordt beschouwd als een cruciaal moment in de evolutie. Hoe en wanneer deze vaardigheid ontstond, zijn belangrijke vragen die we proberen te beantwoorden door oude voorwerpen en fossielen te bestuderen. Maar ons onderzoek toont nu aan dat het maken van stenen gereedschappen helemaal niet uniek is voor onze voorvaderen”, zegt hoofdonderzoeker Tomos Proffitt van het Max Planck Instituut.
“Dat deze makaken stenen gereedschap gebruiken om noten te kraken is niet zo verrassend, aangezien ze ook gereedschap hebben om allerlei schaaldieren open te maken. Wel opvallend is dat ze zo per toeval archeologische voorwerpen produceren die niet te onderscheiden zijn van sommige menselijke artefacten”, klinkt het verder.
Noten kraken
De Duitse archeologen vergeleken de stenen scherven die overblijven als de makaken hun gereedschap gebruiken met de scherven op de vroegste archeologische vindplaatsen. Daaruit bleek duidelijk dat de scherven die de apen produceerden sterke overeenkomsten vertoonden met de scherven die altijd worden gelinkt aan de eerste mensachtigen.
Onderzoeker Jonathan Reeves voegt toe: “Dat deze artefacten kunnen ontstaan als bijproduct van het kraken van noten heeft gevolgen voor het gedrag dat we tot nu toe in verband brachten met deze scherpe hoekige scherven.” De stenen gereedschappen die ontdekt zijn bij de makaken bieden zo nieuwe inzichten in hoe de eerste technologische uitvindingen tot stand zijn gekomen bij onze oudste voorvaderen. Mogelijk gebruikten zij de gereedschappen ook voor het kraken van noten, wat de techniek aanzienlijk ouder maakt dan tot nu toe gedacht.
Apen helpen bij onderzoek
“Het kraken van noten met een stenen hamer en aambeeld, zoals we vandaag de dag bij primaten zien, wordt door sommigen beschouwd als een mogelijke voorloper van de bewuste productie van stenen gereedschap. Door deze studie kunnen we dit mogelijk binnenkort bevestigen”, reageert onderzoeker Lydia Luncz. “Deze ontdekking toont aan hoe levende primaten onderzoekers kunnen helpen bij hun studie naar de oorsprong en evolutie van gereedschappen bij mensen.”
Eerder dit jaar werd vermoedelijk het oudste gereedschap ooit gevonden in de buurt van het Victoriameer in Kenia. Het is vermoedelijk 2,9 miljoen jaar oud. En het zou weleens gemaakt kunnen zijn door de Paranthropus. Van deze mensachtige zijn namelijk kiezen gevonden in de buurt van het gereedschap. Dat zou betekenen dat niet de mens zelf, de Homo Habilis, maar een voorvader, de eerste zou zijn geweest die stenen werktuigen kon maken en gebruiken, zo schrijven Amerikaanse wetenschappers in Science. Er zijn ook nijlpaardbotten in de buurt gevonden met diepe snijsporen. Vermoedelijk is het zogenoemde Oldowan-gereedschap daarvoor gebruikt.
Simpel, maar doeltreffend
Dit Oldowan-gereedschap was een belangrijke uitvinding in het stenen tijdperk. Het bestond meestal uit drie delen: een hamer, een aambeeld en diverse scherven. Daar moet je je niet te veel van voorstellen. Het komt erop neer dat de gebruikers met een bepaalde hoek de ene steen op de andere sloegen waarbij er scherven afbraken, die scherp genoeg waren voor het schrapen en snijden van vlees. Toch was dit gereedschap van enorm belang, omdat de eerste mensen daardoor veel beter dieren konden slachten. Eerder konden ze alleen grote, lompe stukken steen afbreken, waardoor het slachten veel moeilijker ging.
