En wie denkt dat we het probleem louter met stappen op het gebied van ziektebestrijding kunnen aanpakken, heeft het mis. We zullen echt onze broeikasgasemissies moeten terugdringen, zo betogen onderzoekers.
Klimaatverandering brengt een tal van gevolgen met zich mee. Een niet onbelangrijke is de impact van de opwarming van de aarde voor onze eigen gezondheid. Zo is het bekend dat klimaatverandering kan leiden tot meer uitbraken van infectieziekten. Maar hoe omvangrijk is dit probleem eigenlijk? Een nieuwe studie suggereert dat we het probleem zeker niet moeten onderschatten.
Verband klimaatverandering en infectieziekten
De veronderstelling dat klimaatverandering ziekten kan verergeren, wordt algemeen aanvaard. Dit heeft met name te maken met bepaalde verschuivingen van planten- en diersoorten. Deze trekken bijvoorbeeld naar nieuwe gebieden. Vervolgens heeft dit weer gevolgen voor het risico op infectieziekten. Het gaat dan vooral om infectieziekten die worden overgedragen via dieren, zoals muggen of via (besmet) water. Voorbeelden daarvan zijn de ziekte van Lyme, westnijlkoorts of legionellose.
Een ander goed voorbeeld is de verspreiding van knokkelkoorts. Knokkelkoorts is van oorsprong een tropische infectieziekte. Maar nu het klimaat verder opwarmt, rukken muggen – waaronder muggen die tropische ziektes met zich meedragen – op naar nieuwe gebieden. Dit betekent dat uitbraken van bijvoorbeeld knokkelkoorts voor kunnen komen op plekken waar deze ziekte zich tot nu toe nog niet had laten zien. Ondertussen heeft bijvoorbeeld de tijgermug (die het denguevirus kan overbrengen, het virus dat knokkelkoorts veroorzaakt) zich al op veel nieuwe plekken gevestigd en is bijvoorbeeld al in Italië, Zuid-Frankrijk en Spanje opgedoken. Naarmate het klimaat dus verder opwarmt, zal de mug zich verder over de wereld verspreiden. En daarom is het niet uit te sluiten dat de ziekteverspreidende mug zich ook in Nederland zal vestigen.
Klimaatverandering heeft dus invloed op infectieziekten. De volledige bedreiging voor de mensheid is echter nog onbekend. En daar besloten onderzoekers in een nieuwe studie verandering in te brengen. “Dit is de eerste keer dat er geprobeerd wordt de omvang van de dreiging die klimaatverandering met zich meebrengt, volledig te kwantificeren,” zegt onderzoeker Tristan Mckenzie in gesprek met Scientias.nl.
Studie
De onderzoekers sloegen de beschikbare literatuur er zorgvuldig op na. En de bevindingen zijn schokkend. Uit de analyse blijkt dat 218 van de 375 menselijke infectieziekten, dat is meer dan de helft, kunnen worden verergerd door klimaatverandering. Denk daarbij bijvoorbeeld aan overstromingen die hepatitis verspreiden en stijgende temperaturen die de levensduur van malariamuggen verlengen. Dat het probleem zo omvangrijk is, hadden de onderzoekers overigens niet verwacht. “We waren nogal verrast en eerlijk gezegd verontrust door de omvang van de invloed die klimatologische gevaren (zoals opwarming, overstromingen, droogte, red.) aangewakkerd door de uitstoot van broeikasgassen hebben op menselijke ziekten,” aldus Mckenzie.
Kortom, door de voortdurende uitstoot van broeikasgassen neemt het risico op bepaalde klimaatrampen toe, die op hun beurt pathogene ziekten bij de mens verergeren. Hoewel klimaatverandering op verschillende manieren invloed uitoefent, vonden de onderzoekers vier hoofdoorzaken.
1) Ziekteverwekkers komen dichterbij de mens
“Ten eerste brengen klimatologische gevaren bepaalde ziekteverwekkers dichterbij de mens,” legt Mckenzie uit. “Denk aan veranderingen in het milieu die een grotere ruimtelijke en temporele geschiktheid voor vectoren (zoals een mug, red.) en pathogenen mogelijk maken.” Dit gaat dus over de al eerder genoemde verschuivingen van planten- en diersoorten, die aangewakkerd door de opwarming van de aarde naar nieuwe gebieden trekken.
2) Mens komt dichterbij ziekteverwekkers
Maar het kan ook andersom. “We vonden ook klimatologische gevaren die mensen dichterbij ziekteverwekkers brengen,” vervolgt Mckenzie. “In dit geval moet je denken aan klimaatrampen die mensen dwingen zich te verplaatsen waardoor ze meer in contact komen met ziekteverwekkers.” Een voorbeeld zijn stormen en overstromingen, waardoor mensen van huis worden verdreven en dichter op elkaar komen te zitten. Dit is al eerder in verband gebracht met meer gevallen van lassakoorts; een besmettelijke ziekte die wordt veroorzaakt door het lassavirus en vooral voorkomt in delen van West-Afrika. Een ander voorbeeld is dat mensen tijdens hittegolven vaak meer tijd in het water doorbrengen, wat kan leiden tot een toename van het aantal uitbraken van door water overgedragen ziekten.
3) Klimatologische gevaren versterken ziekteverwekkers
Ten derde bestaan er klimatologische gevaren die ziekteverwekkers versterken. “Dit houdt in dat klimatologische gevaren van invloed zijn op het vermogen van een ziekteverwekker om zich aan extremere omstandigheden aan te passen,” aldus McKenzie. “Het kan ook bepaalde omgevingscondities verbeteren waardoor de periode dat een ziekteverwekker actief is, opgerekt wordt. Dit kan vervolgens leiden tot verhoogde virulentie.”
4) Beperkt vermogen van de mens
Ten slotte verminderen klimaatgevaren het vermogen van mensen om ziekteverwekkers het hoofd te bieden. “Bepaalde klimaatomstandigheden kunnen het menselijk lichaam extra belasten,” legt Mckenzie uit. “Hierdoor kan iemand minder goed tegen een infectie vechten.” Klimatologische gevaren kunnen ook leiden tot meer stress, wat vervolgens de immuunrespons van het menselijk lichaam aantast.
Meest bedreigende klimaatgevaren
De nieuwe studie onthult de verschillende routes waarin klimatologische gevaren tot ziekte kunnen leiden. Maar welk klimaatgevaar is eigenlijk het meest bedreigend? “Onze bevindingen tonen aan dat atmosferische opwarming, zware neerslag en overstromingen het grootste aantal ziekten verergeren,” stelt Mckenzie. “Deze klimatologische gevaren kunnen in verband worden gebracht met de verergering van respectievelijk 160, 122 en 121 ziekten.”
Ernstige gevolgen
De bevindingen benadrukken de risico’s voor de menselijke gezondheid als we niets doen om klimaatverandering een halt toe te roepen. “Klimaatverandering vormt een grootschalige, ongekende bedreiging voor de moderne menselijke beschaving,” concludeert Mckenzie. “En ziekte is een aspect van deze dreiging. Onze belangrijkste boodschap is dat het ‘business-as-usual’-scenario (waarbij er mondiaal geen beperkende maatregelen worden opgelegd om de CO2-uitstoot structureel terug te dringen en we op huidige voet doorgaan, red.) echt ernstige gevolgen zal hebben.”
Ziektebestrijding
Volgens de onderzoekers zit er maar één ding op. En dat is het terugdringen van onze broeikasgasemissies. “Eén van de belangrijkste conclusies van onze studie is dat het probleem niet kan worden aangepakt louter vanuit het perspectief van ziektebestrijding,” benadrukt Mckenzie. “De omvang van het probleem is echt te groot. Dit wordt denk ik het best geïllustreerd door de substantiële impact die de COVID-19-pandemie wereldwijd heeft gehad.”
Als we dus de ernstigste gevolgen willen vermijden, zullen we iets aan onze uitstoot moeten doen. “Vergaande beperking van de uitstoot van broeikasgassen is de enige weg voorwaarts,” onderstreept Mckenzie. “Elke andere strategie negeert de bron van het probleem en ziektebestrijding wordt dan onmogelijk. Natuurlijk is ons veranderde klimaat geen onmiddellijk proces en kan het niet meteen worden opgelost als we stoppen met het uitstoten van broeikasgassen. We zullen aanvullende strategieën nodig hebben om te verzachten wat al in gang is gezet. Maar het verminderen van onze broeikasgasemissies is het belangrijkst; iets waar we als mondiale gemeenschap samen aan moeten werken.”
