Maak kennis met Balkanatolia: een vergeten continent dat er volgens een internationaal team van onderzoekers voor zorgde dat het Europese dierenrijk miljoenen jaren geleden radicaal veranderde.
Een internationaal team van onderzoekers denkt een ons tot voor kort onbekend continent te hebben ontdekt. Ze hebben het Balkanatolia gedoopt. Het continent – waarvan de resten tegenwoordig de Balkan en Anatolië vormen – zou Europa miljoenen jaren van Azië hebben gescheiden om beide werelddelen vervolgens – met dramatische gevolgen voor de in Europa levende zoogdieren – met elkaar in contact te brengen. Dat is te lezen in het blad Earth Science Reviews. Het onderzoek hint niet alleen op het bestaan van een inmiddels al lang vergeten continent, maar lost ook een oud raadsel op: de paradox van de Grande coupure.
Grande coupure
Dat het Europese dierenrijk tegen het einde van het Eoceen (een tijdvak dat de periode tussen 55 en 34 miljoen jaar geleden beslaat) radicaal veranderde, is al veel langer bekend. Onderzoekers duiden de gebeurtenis ook wel aan als de Grande coupure.
Gescheiden
Voorafgaand aan deze Grande Coupure waren Europa en Azië door water van elkaar gescheiden. En beide werelddelen hadden dan ook hun eigen fauna. In Europa werd die fauna onder meer gedomineerd door de onevenhoevige Palaeotheriidae (verre verwanten van de moderne paarden) en verschillende evenhoevige families. Ondertussen was in Azië een veel diversere fauna te vinden, waaronder zoogdierfamilies die tot op de dag van vandaag zowel in Azië als Europa te vinden zijn. Dat alles veranderde zo’n 34 miljoen jaar geleden: Aziatische soorten (waaronder neushoorns, hamsters en egels) koloniseerden plots Europa. Talloze inheemse Europese soorten – waaronder enkele van die verre verwanten van het paard – delfden het onderspit, terwijl talloze Aziatische soorten zich succesvol in Europa vestigden. De Europese fauna veranderde radicaal en voorgoed.
Tot zover is die Grande Coupure een eenduidig verhaal. Raadselachtig werd het echter toen wetenschappers in de Balkan fossiele resten van Aziatische dieren opgroeven die hier lang voor de Grande Coupure al rondstruinden. De vondsten hintten op een veel eerdere kolonisatie van Europa, terwijl de indringende gevolgen daarvan dus pas tegen het eind van het Eoceen in het fossiel archief opduiken. Hoe is die paradox te verklaren? Een internationaal team van onderzoekers denkt er nu dus uit te zijn. In hun review introduceren ze een vergeten continent: Balkanatolia, dat de complete paradox onderuit schoffelt.
Balkanatolia
Volgens de onderzoekers zou Balkanatolia – dat tegenwoordig de Balkan en Turkije beslaat – zo’n vijftig miljoen jaar geleden een archipel zijn geweest. De eilandengroep lag tussen Europa en Azië in en had een geheel eigen fauna. Zo’n veertig miljoen jaar geleden zou door nog onbekende redenen een einde zijn gekomen aan de geïsoleerde ligging van Balkanatolia, waarop Aziatische zoogdieren het continent konden betreden. Zij koloniseerden het. Op dat moment konden de dieren niet doorstomen naar Europa; Balkanatolia werd nog door water van Europa gescheiden. Dat veranderde echter zo’n zes miljoen jaar later, waarschijnlijk door de vorming van de Antarctische ijskap. De zeespiegel daalde en er ontstond een landbrug tussen Balkanatolia en Europa, waarna de Grande Coupure zich voltrok.
Vondsten
De onderzoekers baseren die voorzichtige conclusie op een herziening van eerdere paleontologische ontdekkingen. En die ontdekkingen laten volgens de wetenschappers zien dat de fauna op de Balkan en Anatolië tot veertig miljoen jaar geleden heel anders was dan die in Europa en Azië. Het hint op een geïsoleerde ligging, waarbij Balkanatolia dus een op zichzelf staand continent vormde. Daarnaast onthult het onderzoeksteam in hun review de ontdekking van nieuwe fossiele resten van zoogdieren in Turkije die tussen de 38 en 35 miljoen jaar oud zijn en duidelijk afkomstig zijn uit Azië. Samen wijzen de vondsten op een vroege kolonisatie van Balkanatolia door Aziatische zoogdieren, die vervolgens nog miljoenen jaren moesten wachten voor ze door konden stomen naar Europa.
Het is zonder meer een interessante interpretatie van de fossiele resten die recent en eerder op de Balkan en in Turkije zijn ontdekt. Vervolgonderzoek – waarbij meer fossiele resten uit het Eoceen worden gevonden en onderzocht – zal uit moeten wijzen of deze stand kan houden. Daarbij is het ook belangrijker om verder te kijken dan fossiele vondsten alleen. Zo zou de interpretatie ook (nader) bevestigd of ontkracht kunnen worden door vervolgstudies waarin tevens onderzoek wordt gedaan naar de drijvende krachten achter de geografische veranderingen die Balkanatolia toegankelijk zouden hebben gemaakt voor Aziatische dieren en die dieren in een later stadium ook in staat zouden hebben gesteld om Europa te bereiken.
