Het is het meest gestroopte en illegaal verhandelde dier op aarde: het schubdier. Maar nieuw onderzoek suggereert nu – heel verrassend – dat achter de massale slachting van deze dieren een heel andere agenda schuilt dan gedacht.
Geen enkel ander dier wordt zo vaak gestroopt en illegaal verhandeld als het schubdier. En dat blijft niet zonder gevolgen; alle acht nog bestaande schubdiersoorten worden met uitsterven bedreigd. Vaak wordt daarbij met een beschuldigend vingertje gewezen naar Azië, waar gestroopte schubdieren gretig aftrek vinden. Dat heeft alles te maken met hun schubben, waar men in Aziatische landen een – wetenschappelijk onbewezen – geneeskrachtige werking aan toeschrijft.
Heel anders
Maar nieuw onderzoek, uitgevoerd in Nigeria, suggereert nu dat het allemaal heel anders zit. Niet de Aziaten, maar Afrikanen zelf zouden zomaar de drijvende kracht achter de teloorgang van het schubdier kunnen zijn. Dat is te lezen in het blad Nature Ecology & Evolution.
Het onderzoek
Wetenschappers van de universiteit van Cambridge trekken die conclusie nadat ze onderzoek deden in Nigeria. Het is hier verboden om op schubdieren te jagen, maar het gebeurt wel. Nigeria staat zelfs te boek als een belangrijke schakel in de illegale handel in schubdieren en op Nigeriaanse luchthavens worden regelmatig schubben van schubdieren in beslag genomen die bedoeld zijn voor de illegale export naar Azië. Het beeld ontstaat dan ook al snel dat stropers gericht op zoek gaan naar schubdieren en ze in grote getale doden, om ze – via handelaren – vervolgens duur te verkopen in Azië. Maar dat beeld lijkt niet te kloppen, zo stellen onderzoekers, nadat ze tussen 2020 en 2023 meer dan 800 jagers en handelaars in het zuidoosten van Nigeria – een gebied waar veel schubdieren leven – ondervroegen.
Toegewijde jacht bestaat niet
In de genoemde periode werden in dit deel van Nigeria naar schatting jaarlijks ongeveer 21.000 schubdieren gedood. Maar van een gerichte jacht op schubdieren bleek – tot grote verrassing van onderzoekers – geen sprake te zijn. Uit gesprekken met jagers bleek dat het leeuwendeel van de gestroopte schubdieren (97 procent) gevangen werd tijdens algemene jachtuitstapjes. “We ontdekten dat de op schubdieren gerichte jacht eigenlijk helemaal niet bestond,” zo vertelt onderzoeker Charles Emogor. “De meeste schubdieren worden gedood door jagers die op zoek zijn naar welk wild dan ook.” En ongeveer een derde van de schubdieren wordt min of meer toevallig gevangen, “vaak terwijl mensen op het land aan het werk zijn”. Dat klinkt misschien een beetje gek, maar schubdieren zijn niet moeilijk te vangen, legt Emogor uit. “Schubdieren rollen zich op tot een bal als ze zich bedreigd voelen,” vertelt Emogor. “En dat maakt ze helaas tot een gemakkelijke prooi.” Wie een schubdier wil ‘vangen’, hoeft deze veelal alleen maar van de grond op te rapen.
Opeten en de schubben weggooien
Maar waarom zou je een schubdier oprapen en doden? Dat hebben de onderzoekers natuurlijk ook uitgezocht. En dat levert opnieuw een verrassing op. In maar liefst 98 procent van de gevallen geven jagers aan de schubdieren te vangen voor hun vlees, dat ze in 71 procent van de gevallen ook nog eens zelf opeten en in 27 procent van de gevallen lokaal verhandelen. Het betekent dat slechts een heel klein deel van de gevangen en gedode schubdieren bestemd is voor de export. Maar als mensen de schubdieren zo vaak vangen voor hun vlees, wat doen ze dan met de schubben? Dat vroegen de onderzoekers zich ook af, en dus vroegen ze het aan de jagers en handelaars in het zuidoosten van Nigeria. Om vervolgens – tot hun stomme verbazing – te vernemen dat die schubben, ondanks dat ze in Azië als uiterst kostbaar worden beschouwd – in maar liefst 70 procent van de gevallen gewoon worden weggegooid.
Verrassend
Het is allemaal heel verrassend, zo vertelt Emogor aan Scientias.nl. “Het feit dat schubdieren bestempeld worden als ‘het meest verhandelde wilde zoogdier’ wekt de indruk dat ze vooral vanwege hun schubben worden bejaagd, zeker gezien de grote hoeveelheden schubben die regelmatig in beslag worden genomen. Maar onze resultaten laten zien dat dat niet het geval is in zuidoost-Nigeria – en mogelijk ook niet in andere delen van het continent.” Want hoewel het onderzoek zich beperkt tot zuidoost-Nigeria, zijn de onderzoekers er tamelijk van overtuigd dat de bevindingen representatief zijn voor een groter deel van Afrika. Vergelijkbare studies in landen als Kameroen en Gabon suggereren namelijk dat jagers ook daar voornamelijk schubdieren vangen en doden om het vlees te kunnen opeten of verhandelen.
Kostbare schubben, maar vooral ook heel erg lekker
Eerder onderzoek van Emogor onthulde dat de Nigeriaanse autoriteiten tussen 2010 en 2021 alleen op schepen al meer dan 190.000 kilo schubdierschubben – bedoeld voor export – in beslag namen. Voor die enorme hoeveelheid schubben, moeten naar schatting 800.000 schubdieren gedood zijn. De cijfers wekten de indruk dat in West-Afrika massaal op schubdieren gejaagd werd, omwille van hun schubben. Maar dat blijkt – afgaand op het onderzoek dat nu in het zuidoosten van Nigeria is uitgevoerd – dus een misvatting te zijn. “Onze eerste studie, waarin we aantoonden dat er in iets meer dan tien jaar tijd duizenden kilo’s aan schubdierschubben via Nigeria werden verhandeld, schatte het aantal schubdieren dat betrokken was bij de schubbenhandel die via Nigeria liep, maar onderzocht niet waarom de dieren werden gedood,” vertelt Emogor aan Scientias.nl. In het nieuwe onderzoek hebben Emogor en collega’s daar wel naar gekeken. “Het onthult dat, ondanks de enorme hoeveelheden verhandelde schubben, de jacht op schubdieren in onze onderzoeksregio – en waarschijnlijk ook in andere Afrikaanse bosgebieden – voornamelijk wordt ingegeven door de vraag naar hun vlees. De schubben die internationaal worden verhandeld, zijn daarbij slechts een bijproduct.”
Hoeveel schubdieren worden er jaarlijks gedood? Om daar een beeld van te krijgen, wordt vaak gekeken naar de handel in schubben. Maar nu blijkt dus dat schubdieren veelal voor hun vlees worden gedood en hun schubben in veel gevallen niet verhandeld, maar weggegooid worden. Het wijst erop dat er jaarlijks ook veel meer schubdieren worden gedood dan de schubbenhandel suggereert, aldus de onderzoekers.
Maatregelen
Het onderzoek geeft meer inzicht in de jacht op schubdieren. En dat is belangrijk als we manieren willen vinden om de stroperij te stoppen en het bedreigde schubdier een toekomst willen bieden, zo vertelt onderzoeker Andrew Balmford. “Het is duidelijk dat we bij het opzetten van welke interventie dan ook, goede informatie nodig hebben over wat jagers motiveert. Daarom zijn studies zoals deze zo belangrijk voor de effectieve bescherming van bedreigde diersoorten.” Pogingen om schubdieren voor uitsterven te behoeden, leken het afgelopen decennium veelal gericht te zijn op het bestrijden van de internationale schubbenhandel. Maar het nieuwe onderzoek suggereert dat het schubdier vooral op lokaal niveau verhandeld en gegeten wordt en pleit dan ook juist voor lokale interventies, zoals anti-strooppatrouilles en programma’s gericht op het vergroten van de voedselzekerheid. Allemaal in de hoop dat mensen het schubdier minder vaak gaan doden en opeten. “Een blijvend succes vereist echter (…) dat er een oprechte samenwerking plaatsvindt met lokale gemeenschappen — niet in strijd met hen,” benadrukt Emogor.
De onderzoeker hoopt vurig dat het op die manier lukt om schubdieren voor ondergang te behoeden. “Als we het schubdier verliezen, raken we 80 miljoen jaar aan evolutie kwijt,” stelt Emogor. “Schubdieren zijn de enige zoogdieren met schubben en hun voorouders liepen al rond toen de dinosaurussen nog leefden.” Dat hun smakelijke vlees de dieren nu na al die jaren fataal wordt, is dan ook lastig te verteren.
