Europeanen namen in de 15e eeuw veel dood en verderf met zich mee. Maar daarvoor kampte de oorspronkelijke bewoners van de Amazone al met een gestage achteruitgang.
Toen Europese kolonisten in de 15e eeuw voet aan de Zuid-Amerikaanse wal zetten, veranderde dit alles. De inheemse bevolking die in het Amazonegebied woonde, werd vermoord, tot slaaf gemaakt of ging ten onder aan door Europeanen meegebrachte ziektes. Geschat wordt dat tussen de 90 en 95 procent van de oorspronkelijke inwoners na 1492 – toen de eerste kolonisten in het gebied arriveerden – stierf. Maar ook al daarvoor ging het de inheemse bevolking alles behalve voor de wind, zo suggereert nieuw onderzoek.
Afname
Onderzoekers komen in een nieuwe studie tot de opvallende ontdekking dat de inheemse populatie in het Amazonegebied al vóór de komst van Europeanen sterk afnam. “Dit is zeer verrassend,” zegt onderzoeker Crystal McMichael in een interview met Scientias.nl. “Velen waren er namelijk van overtuigd dat de inheemse bevolking bloeide voordat de Europeanen voet aan wal zetten. Pas daarna zouden de aantallen zijn afgenomen.” Maar nu blijkt dat de vork toch anders in de steel zit.
Fossiele pollen
De onderzoekers komen tot deze conclusie nadat ze zich over gefossiliseerde pollen uit het hele Amazonebekken hadden gebogen. Deze pollen kunnen wetenschappers iets vertellen over veranderingen in de bosbedekking in de afgelopen 2000 jaar. En daaruit blijkt iets interessants. Als gevolg van door Europeanen meegebracht dood en verderf, werden veel bezette gebieden verlaten, waaronder onnoemelijke hectares eerder gecultiveerd land. Dit resulteerde vervolgens in de hergroei van bos. Deze snelle herbebossing zou volgens velen hebben geleid tot een duidelijke afname van de hoeveelheid atmosferische CO2 aan het begin van de 17e eeuw, bekend als de Orbis-piek. Maar nu blijkt uit de huidige studie dat al veel plekken verlaten waren en planten menselijke nederzettingen overwoekerden ruim vóór de komst van Europeanen: zo’n 300 tot 600 jaar eerder. En waarschijnlijk heeft dit tevens een belangrijke bijdrage geleverd aan de waargenomen daling van atmosferische koolstofdioxide in de 17e eeuw.
CO2-concentratie
Volgens McMichael is deze ontdekking om meerdere redenen belangrijk. “Allereerst ontkracht het een belangrijke hypothese over hoe menselijke activiteit in het verleden de wereldwijde atmosferische CO2-concentratie heeft beïnvloed,” zegt ze. “Men ging er namelijk vanuit dat de inheemse bevolking door de komst van Europeanen volledig instortte. Bewoonde gebieden werden verlaten. De daaruit voortvloeiende hergroei van bos zou verantwoordelijk zijn geweest voor veranderingen in de wereldwijde CO2-concentraties. Maar wij tonen nu aan dat die link niet zo gemakkelijk kan worden gelegd.”
Koolstofopslag
Daarnaast is de ontdekking ook ecologisch belangrijk en onthult het belangrijke informatie over de koolstofopslag van tropische bossen. “Wanneer wij naar de hedendaagse vegetatiesamenstelling van het Amazonegebied kijken, moeten we weten hoe lang gebieden al verlaten zijn, of dat deze gebieden überhaupt nooit bewoond zijn geweest,” legt McMichael uit. “De ontdekking dat sommige bossen al 800 jaar in plaats van 400 geleden herstelden, vertelt ons veel over de diversiteit en het vermogen van deze bossen om koolstof op te slaan.”
Drijfveren
De grote vraag is natuurlijk waarom de Amazonebekken al vóór de komst van Europeanen ontvolkte. “Dat weten we nog niet zeker, maar er zijn verschillende mogelijkheden,” zegt McMichael desgevraagd. “Dit kan bijvoorbeeld te maken hebben gehad met het klimaat. Veranderingen in neerslagpatronen zouden sommige gebieden bijvoorbeeld ongeschikt kunnen hebben gemaakt voor bewoning of bebouwing. Tegelijkertijd werden samenlevingen in het Amazonegebied gedurende de bestudeerde periode complexer. Vooruitgang kan daarom hebben geleid tot maatschappelijke conflicten of oorlogen tussen groepen. Ten slotte zou de achteruitgang te maken kunnen hebben gehad met een pre-Europese pandemie. Het is bekend dat een dergelijke pandemie invloed heeft gehad op vele samenlevingen en culturen in de Andes. Mogelijk is hetzelfde gebeurd in de Amazone. Onze volgende stap is om enkele van deze ideeën in meer detail te onderzoeken.”
Menselijke invloed
Al met al weten we nu dat de inheemse populatie in sommige gebieden in de Amazone al terugliep voordat de Europeanen voet aan wal zetten. Vervolgens werd die daling versneld toen de eerste Europese kolonisten het gebied eigen maakte. De resultaten uit de studie bieden dan ook nieuwe inzichten in de menselijke invloed op de Amazone door de geschiedenis heen. “Mensen hebben invloed op veel ecosystemen op aarde en de Amazone is daarop geen uitzondering,” zegt McMichael. “Onze bevindingen benadrukken de meer indirecte menselijke invloeden, zoals het effect van verlaten gebieden.”
Die kennis kunnen we nu weer gebruiken om meer over de Amazone te leren. Zo weten we dat het Amazoneregenwoud momenteel in zwaar weer verkeert. Wetenschappers kwamen bijvoorbeeld onlangs nog tot de ontdekking dat het Amazonewoud al tien jaar lang meer CO2 uitstoot dan dat het opslaat. Door meer over de geschiedenis van het woud te leren, kunnen we ook betere voorspellingen doen over de toekomst. “Weten wanneer gebieden voor het eerst verlaten werden is bijvoorbeeld noodzakelijk voor een beter begrip van de moderne samenstelling en koolstofopslag van het tropische bos,” besluit McMichael.
