Periodiek vasten, oftewel intermittent fasting, is razend populair. Het zou supergezond zijn maar de wetenschappelijke basis voor de gezondheidsclaims is dun. Nieuw onderzoek schetst een tweeledig beeld. Ja, het verlengt de levensduur bij muizen, maar nee, het is niet al goud wat er blinkt…
Bij periodiek vasten eet je alleen binnen een bepaalde periode van de dag of week. Een bekende vorm is 16 uur per dag niet eten en 8 uur wel, maar de echte diehards eten bijvoorbeeld alleen op bepaalde dagen en de rest van de week niet.
De periode waarin wél gegeten wordt, noemen de onderzoekers in de nieuwe studie de refeeding-fase, ook wel hervoedingsfase. En niet alleen bij labmuizen, ook bij de mens en andere levende wezens blijkt er sprake van een verbeterde weefselregeneratie tijdens deze periode na het vasten. Er zit echter een keerzijde aan dit proces: de muizen blijken ook vatbaarder voor de ontwikkeling van poliepen, het vroege stadium van darmtumoren, als er tijdens deze regeneratieve periode kankerverwekkende mutaties optreden. De mechanismen die dit veroorzaken zijn complex en veelzijdig. Onderzoeker Saleh Khawaled van het Massachusetts Institute of Technology (MIT) legt in gesprek met Scientias.nl uit wat vasten met het lichaam en in het bijzonder de cellen van het spijsverteringskanaal doet.
Regeneratie
“Vasten in al haar verschijningsvormen heeft tal van gezondheidsvoordelen”, begint Khawaled. “Hierbij onderscheiden we kortdurend vasten (af en toe een dag of langer niet eten), routinematig periodiek vasten (intermittent fasting) en langdurige calorierestrictie. Zo is aangetoond dat vasten de levensduur kan verlengen en de weefselregeneratie bevordert. Recente studies laten bovendien zien dat vasten ook de herstelcapaciteit van het menselijk lichaam na weefselschade – bijvoorbeeld na verwondingen of ontstekingen – verbetert. Dit blijkt vooral te komen door veranderingen in volwassen stamcellen. Daarnaast remmen vastendiëten doorgaans de groei van tumoren.”
Poliepen
Het proces waarbij de stamcellen geactiveerd worden, ontstaat tijdens de refeeding-fase, dus als de muizen weer beginnen te eten na de vastenperiode. “De belangrijkste conclusie van onze studie is dat de refeeding-fase na het vasten een duidelijk andere fase is dan het vasten zelf”, legt Khawaled uit. “Als de proefdieren weer gaan eten, neemt het vermogen van stamcellen in het spijsverteringsstelsel toe om bijvoorbeeld de darmwand te herstellen bij weefselschade. In ons onderzoek hebben we bovendien ontdekt dat in deze refeeding-fase de intestinale stamcellen actiever worden. Daardoor wordt de kans groter dat poliepen ontstaan als er kanker veroorzakende mutaties optreden in de darmcellen.”
Groter kankerrisico
De onderzoeker gaat dieper in op het verband tussen poliepen en kankergerelateerde mutaties in de refeeding-fase. “In ons onderzoek hebben we ontdekt dat de activiteit van mTORC1, een belangrijke voedingssensor in onze cellen, tijdens de refeeding-fase veel groter is dan in de vastenfase. Deze verhoogde activiteit leidt tot een verhoogde productie en ophoping van polyaminen (chemische stoffen die een cruciale rol spelen bij cellulaire functies als groei, deling en stressreacties) en uiteindelijk tot een hogere eiwitsynthese in de cellen. Zo ontstaat een veel grotere hoeveelheid essentiële bouwstenen binnenin de cellen, wat het regeneratieve vermogen verbetert. Maar belangrijker nog: het risico op het ontstaan van tumoren stijgt ook.”
Meer onderzoek nodig
Het is te kort door de bocht om te stellen dat vasten ook daadwerkelijk kanker bij mensen veroorzaakt, zegt Khawaled. “We moeten voorzichtig zijn met zo’n uitspraak, aangezien ons onderzoek is uitgevoerd door muizen op een heel specifieke manier te laten vasten, namelijk 24 uur vasten gevolgd door 24 uur refeeding of een refeeding-fase van drie dagen. Als we onze bevindingen willen vertalen naar mensen, zijn aanvullende studies nodig met menselijke proefpersonen. Pas dan kunnen we meer zeggen over de invloed van de verhouding tussen vasten- en eetmomenten, de totale calorie-inname, en de samenstelling van maaltijden tijdens de refeeding-fase bij de mens.”
Toch zegt hoofdonderzoeker Omer Yilmaz van MIT: “Het brengt ons wel tot de volgende gedachte: vasten is erg gezond, maar als je pech hebt en je bent aan het hervoeden na het vasten en je wordt blootgesteld aan een mutageen, zoals een verkoolde biefstuk of iets dergelijks, kun je de kans vergroten om een poliep te ontwikkelen die kan uitgroeien tot kanker.”
Wel de lusten, niet de lasten
Khawaled had de resultaten niet zien aankomen. “Ik was erg verrast door hoe groot het verschil bleek tussen de verschillende fasen van het vasten. Eerdere studies richtten zich vooral op de vastenfase, maar wij wijzen in ons onderzoek juist op de refeeding-fase als een bijzondere periode waarin de cellen een verbeterd regeneratief vermogen ontwikkelen. Dit kan echter ook leiden tot een groter risico op tumorvorming als er tijdens de refeeding-fase kankergerelateerde mutaties optreden. We zijn erg gemotiveerd om verder onderzoek hiernaar te doen”, klinkt het.
“Het is bijvoorbeeld ook interessant om te bestuderen of herhaalde cycli van vasten en refeeding, zoals zogenaamde ‘asynchrone intermittent fasting-regimes’ (bijvoorbeeld twee dagen vasten per week), de functie van stamcellen kunnen verbeteren zonder dat dit leidt tot meer tumoren. Oftewel: geen extra ontwikkeling van poliepen, ook al treden er wel mutaties op in de darmcellen tijdens de refeeding-fase”, besluit de onderzoeker.
