De oude Egyptenaren bleken in de vijfde eeuw voor Christus krokodillen op een unieke manier te mummificeren.
Er worden vaak dierenmummies gevonden op archeologische vindplaatsen in Egypte. Maar hoewel er enkele honderden gemummificeerde krokodillen beschikbaar zijn in musea wereldwijd, zijn ze niet vaak diepgaand onderzocht. Daarom besloot de Belgische onderzoeker Bea De Cupere samen met Spaanse collega’s tien gemummificeerde krokodillen die zijn gevonden in stenen graftombes in Qubbat al-Hawa op de westbank van de Nijl bij Aswan aan een nadere analyse te onderwerpen.
Brug tussen mens en god
Op deze plek liggen veel edelen en priesters begraven. Wilden zij de dieren net als bijvoorbeeld goud en sieraden meenemen naar het dodenrijk? Dat hoeft niet zo te zijn, legt De Cupere uit aan Scientias.nl. “Over het algemeen kunnen dierenmummies worden onderverdeeld in vier verschillende soorten: huisdieren die samen met hun eigenaars werden begraven; mummies als voedseloffers voor mensen op hun begrafenis; heilige dieren, die tijdens hun leven werden aanbeden en bij hun dood met pracht en praal werden gemummificeerd en votiefmummies, die werden opgedragen als offer aan de heiligdommen van specifieke goden voor wie deze dieren heilig waren”, legt ze uit. “De krokodillen van Qubbet al-Hawa kunnen hoogstwaarschijnlijk beschouwd worden als votiefmummies, opgedragen aan de god Sobek. Deze dieren belichaamden de geest van de god Sobek en werden geofferd als tussenpersoon tussen mens en god. Door de mummificatie was het mogelijk om de menselijke wereld met de goddelijke sfeer te verbinden.”
De mummies bestonden uit vijf losse schedels en vijf gedeeltelijke skeletten. De onderzoekers konden ze bestuderen zonder ze te hoeven uitpakken of CT-scans te gebruiken. De Cupere legt uit over het mummificatieproces: “Aangenomen wordt dat de dieren eerst elders aan de oppervlakte werden gelegd of begraven in een zanderige omgeving waarin de lichamen op natuurlijke wijze konden drogen. De lichamen werden vervolgens in linnen en matten van palmbladeren gewikkeld en naar het graf gebracht waar ze werden neergelegd. Tijdens het mummificatieproces werden sommige krokodillen beschadigd, terwijl andere goed bewaard bleven”, verklaart de onderzoeker.
Ingewanden niet verwijderd
“Bij de vijf geïsoleerde schedels werden de koppen verwijderd toen de krokodillen al uitgedroogd waren. De linnen verbanden en matten bleven niet bewaard in het graf, waardoor we de botten konden bestuderen en meten”, vervolgt ze. Op basis van de vorm van de krokodillen konden twee soorten worden geïdentificeerd: de West-Afrikaanse krokodil en de Nijl-krokodil. Ze waren 1,5 tot 3,5 meter lang. Het bijzondere is dat de manier van mummificeren anders is dan op andere vindplaatsen. Meest opmerkelijke is dat er geen bewijs is gevonden van het gebruik van bitumen (vloeistof uit aardolie) of het verwijderen van de ingewanden, wat normaal gesproken onderdeel is van de mummificatie.
De Ptolemaeën
Dat kan onder andere de periode verklaren waarin de mummificatie plaatsvond. “Op basis van de archeologische context waarin het krokodillengraf is gevonden en vanwege het feit dat er geen bitumen is gebruikt tijdens het mummificatieproces, wordt aangenomen dat het krokodillengraf kan worden gedateerd in de pre-Ptolemeïsche periode, vóór circa 300 jaar voor Christus”, legt de onderzoeker uit. De Ptolemaeën regeerden over Egypte tussen 305 en 30 voor Christus na de dood van Alexander de Grote en waren een koninklijke dynastie uit Macedonië.
Waarom dit volk de krokodillen zo graag mummificeerde? “Deze mummies zijn gerelateerd aan de verering van de god Sobek”, legt onderzoeker De Cupere uit. “Sobek is de god van onder meer de vruchtbaarheid van de Nijl en werd afgebeeld als een krokodil of een man met een krokodillenkop. In Kom Ombo, 50 kilometer noordelijker bevindt zich een begraafplaats geassocieerd met de cultus van Sobek. De krokodillenmummies van Qubbet al-Hawa duiden aan dat de cultus van Sobek meer verspreid was dan algemeen aangenomen en ook dat die dateert van een vroegere periode als in Kom Ombo.”
Ingewikkeld onderzoek
Behalve krokodillen zijn er ook genoeg andere dierenmummies. Die worden nooit zo goed onderzocht, omdat dat gewoon lastig is, vertelt de onderzoeker. “Naast krokodillen zijn er mummies van heel veel verschillende diersoorten. De meest bekende zijn de kattenmummies, maar honden, bavianen, slangen, ibissen en roofvogels werden ook gemummificeerd. Deze mummies worden voor zover mogelijk onderzocht, maar het is vaak moeilijk omdat ze ingezwachteld zijn met linnen of zwaar ingesmeerd met bitumen. Ze kunnen dus vaak enkel met behulp van radiografie of CT-scans bestudeerd worden. En het is moeilijk om dergelijke mummies osteomorfologisch of osteometrisch te onderzoeken. Dit was niet het geval bij de krokodillen van Qubbet al-Hawa, waar het linnen niet bewaard gebleven is en bitumen niet gebruikt is tijdens de mummificatie.”
Betere datering
Het is belangrijk om mummies van verschillende archeologische sites met elkaar te vergelijken om zo trends in de tijd te kunnen identificeren wat betreft het gebruik van dieren en het mummificatieproces. Maar deze studie kent wel enkele beperkingen, zoals het ontbreken van oud DNA en radiokoolstof, wat nuttig zou zijn om de datum van de overblijfselen beter vast te kunnen stellen. Toekomstige studies kunnen deze technieken wel gebruiken en zo meer te weten komen over de culturele praktijken van de oude Egyptenaren. “Het zou ideaal zijn om de soortidentificatie te testen met DNA-analyse en de datering van het krokodillengraf met radiokoolstofdatering”, aldus De Cupere.
Unieke vondst
De onderzoeker vond de bevindingen opzienbarend. “Het gaat over een uitzonderlijk depot van krokodillenmummies, vijf min of meer complete, grote dieren en vijf schedels, in een ongeschonden graf. En er zijn geen aanwijzingen voor een speciale preparatietechniek van de mummies, bijvoorbeeld dat de ingewanden zijn verwijderd of er sporen zijn van het gebruik van bitumen.” Dat maakt de vondst van de krokodillenmummies heel bijzonder.
