Op de beelden zien we enkele leden van de Awá-stam die letterlijk ingesloten dreigt te worden door niet zelden agressieve houthakkers.
De beelden zijn gemaakt in Maranhao, een staat in het oosten van Brazilië. In dit gebied leven de Awá: een inheemse stam die het bijzonder moeilijk heeft. De bossen die de Awá hun thuis noemen, worden namelijk in rap tempo omgehakt. In de laatste jaren is het dan ook herhaaldelijk tot aanvaringen gekomen tussen de Awá en de houthakkers, waarbij de inheemse bewoners vaak het onderspit delven (zie kader). Inmiddels hebben de meeste leden van de Awá-stam – mede doordat hun leefgebied rap vernietigd wordt – wel contact met de buitenwereld. Men vermoedde echter dat er in de laatste ongerepte stukjes van het Braziliaanse bos nog wel ongecontacteerde leden van de Awá-stam te vinden zouden zijn. De nieuwe beelden bevestigen dat.
Karapiru behoort tot de Awá-stam en was er getuige van dat houthakkers zijn familie ombrachten. Zelf wist hij te ontkomen, waarna hij tien jaar helemaal in zijn eentje leefde. Om later te ontdekken dat één van zijn zonen de aanval overleefd had. In onderstaand filmpje vertelt hij zijn verhaal.
Jacht
Op de beelden is te zien hoe enkele leden van de Awá-stam op jacht zijn in hun – nu nog onaangetaste – leefgebied. De beelden zijn gemaakt door de Guajajara: een naburige stam die het regenwoud waarin zijzelf en de Awá leven, proberen te beschermen. Ze doen dat door in het regenwoud te patrouilleren, de gereedschappen van de houthakkers te vernietigen en de houthakkers indien mogelijk uit hun leefgebied te zetten. Het is vanzelfsprekend niet zonder risico; deze natuurbeschermers worden regelmatig met de dood bedreigd en sommigen moeten hun werk zelfs met de dood bekopen. “Maar we blijven doorgaan, want het bos is ons leven. Zonder het bos, zouden we allen dood gaan,” zo stellen de Guajajara zelf.
Noodkreet
Het door hen gemaakte filmpje van de Awá moet eveneens gezien worden als een noodkreet, zo legt Erisvan van de Guajajara uit. “We hebben geen toestemming gekregen van de Awá om ze te filmen, maar we weten dat het belangrijk is om deze beelden te gebruiken, omdat de Awá – als we de beelden niet aan de wereld laten zien – gedood zullen worden door houthakkers. We moeten laten zien dat de Awá bestaan en dat hun levens gevaar lopen. We gebruiken deze beelden als een kreet om hulp en roepen de overheid op om de levens van onze familieleden die geen contact willen met de buitenwereld te beschermen.”
Beleid
Of de ongecontacteerde Awá nog gered kunnen worden, is twijfelachtig. Nadat Brazilië eerder maatregelen trof om de ontbossing tegen te gaan, laten recente cijfers van het Braziliaanse instituut voor ruimteonderzoek zien dat in het Braziliaanse regenwoud momenteel in versneld tempo bomen worden omgehakt. Het heeft ongetwijfeld alles te maken met de machtswisseling die eerder dit jaar plaatsvond; in januari werd Jair Bolsonaro aangesteld als president. Bolsonaro erkent de landrechten van de talloze inheemse volkeren in Brazilië niet en lijkt bedrijven die zich delen van het regenwoud toe-eigenen omwille van bijvoorbeeld mijn- en landbouw geen strobreed in de weg te willen leggen.
Genocide
Ook in het gebied waar de ongecontacteerde Awá zijn gespot, neemt de ontbossing toe. En er zijn zelfs al houthakkers gezien in de buurt van de stam. “Dit filmpje is nieuw bewijs dat de ongecontacteerde Awá echt bestaan,” zo stelt Stephen Corry, directeur van de organisatie Survival International, die zich inzet voor inheemse volken. “En een blik op een satellietfoto laat zien hoe groot het gevaar is waarmee ze te maken hebben. Houthakkers hebben al veel van hun familieleden gedood en anderen uit het regenwoud verdreven. President Bolsonaro en zijn vrienden in de houtindustrie zouden niets liever willen dan dat degenen die nog in leven zijn, geëlimineerd worden. Alleen een wereldwijde ophef kan ze nog ven deze genocide weerhouden.”
De tragische situatie van de Guajajara en Awá staat niet op zichzelf. Lang waren inheemse volken – in Brazilië, maar ook daarbuiten – veilig in de gemarginaliseerde en moeilijk toegankelijke gebieden die ze bewonen. Bedrijven en particulieren richtten hun pijlen ondertussen op gebieden die gemakkelijker te exploiteren waren. Maar nu al die toegankelijke gebieden wel zo’n beetje verdeeld zijn en uitgebuit worden, kijkt men steeds vaker naar de leefgebieden van inheemse volken. “Als je nu een kaartje maakt van de gebieden die nog niet geëxploiteerd zijn en je legt dat naast het kaartje met daarop de leefgebieden van de inheemse volken, dan zul je zien dat de op beide kaarten aangegeven gebieden elkaar heel vaak overlappen,” zo vertelde professor Maarten Jansen, gespecialiseerd in het erfgoed van inheemse volkeren en verbonden aan de Universiteit Leiden, eerder aan Scientias.nl. En wanneer bedrijven eenmaal hun zinnen op de grond van inheemse volkeren hebben gezet, zijn die volkeren vaak kansloos. Hun landrechten worden namelijk niet geaccepteerd. “Deze volken hebben vaak een orale traditie,” legt Jansen uit. Er staat dus niets op schrift en landrechten worden mondeling overgedragen. Aan die mondelinge ‘contracten’ hechten buitenstaanders – waaronder ook sommige nationale overheden – vaak geen waarde. “Anderen claimen het land van de inheemse bevolking en de grondstoffen die het land voortbrengt en de lokale bevolking zal ze worst zijn.” En wanneer inheemse volken hun land verliezen, raken ze eigenlijk alles wijt. Ze kunnen niet meer jagen of op hun eigen traditionele manieren landbouw bedrijven. En zo worden inheemse volkeren gedwongen te integreren en hun eigen cultuur, taal en gebruiken voorgoed op te geven.