Onderwijs heeft een heleboel positieve effecten. Mensen die langer naar school gaan, zijn over het algemeen gezonder, slimmer, en hebben betere banen en hogere inkomens dan mensen die minder scholing hebben gehad. Maar het was nog onbekend of langduriger onderwijs daadwerkelijk de structuur van de hersenen verandert en bescherming biedt tegen veroudering.
Onderzoekers van het Radboudumc in Nijmegen zijn er dankzij een uniek ‘natuurlijk experiment’ met 30.000 Britse deelnemers achter gekomen wat een extra jaar onderwijs op de lange termijn met de hersenen doet. Ze hadden verwacht duidelijke verschillen te zien op de MRI-scans, maar tot hun verrassing ontdekten ze dat de extra scholing geen enkele invloed had op de hersenstructuur en ook geen bescherming bood tegen veroudering van het brein.
Hersenstructuur
Dit is lastig om te onderzoeken, omdat er naast onderwijs ook allerlei andere factoren zijn die invloed hebben op de hersenstructuur. Zo kunnen de omstandigheden waarin iemand opgroeit, maar ook de genetische eigenschappen, en de mate van milieuvervuiling hun sporen nalaten in de hersenen. Toch lukte het de onderzoekers Rogier Kievit en Nicholas Judd van het Radboudumc en het Donders Instituut om de effecten van een extra jaar onderwijs nauwgezet in kaart te brengen. En dat allemaal dankzij een verandering in wetgeving die meer dan vijftig jaar geleden bij onze Angelsaksische buren is ingevoerd.
Aangepaste leerplichtwet
In 1972 werd de leerplicht in het Verenigd Koninkrijk verlengd van 15 naar 16 jaar, terwijl alle andere omstandigheden gelijk bleven. Dit is een situatie waar wetenschappers hun vingers bij aflikken, want het biedt een unieke kans op een ‘natuurlijk experiment’ – een gebeurtenis die buiten de invloed van onderzoekers ligt, en een grote groep mensen verdeelt in een wel en niet blootgestelde groep. Van ongeveer 30.000 mensen die destijds naar school gingen, zijn er nu – al die jaren later – allerlei interessante gegevens beschikbaar, inclusief MRI-scans die 46 jaar na dato (in 2018) zijn gemaakt. Dit is de grootste datacollectie van hersenscans ter wereld.
De onderzoekers vonden op de MRI-scans echter geen verschillen tussen degenen die langer onderwijs hadden gevolgd en degenen die dat niet hadden gedaan. “Dit verraste ons”, vertelt Judd. “We weten dat het volgen van onderwijs allerlei voordelen heeft voor het individu, en we hadden dan ook verwacht dat het bescherming zou bieden tegen hersenveroudering. We kunnen de verschillende tekenen van veroudering duidelijk waarnemen in al onze MRI-metingen. We zien bijvoorbeeld een afname in totale omvang, oppervlakte, corticale dikte, en bewijs van een slechtere waterdiffusie in de hersenen. Maar het extra jaar onderwijs lijkt hier geen effect op te hebben.”
Mogelijke verklaringen
Het is mogelijk dat de hersenen er direct na dat extra jaar onderwijs anders uitzagen, maar er zijn geen data die dat kunnen bevestigen. “Misschien zorgt onderwijs tijdelijk voor een vergroting van de hersenen, maar keert dat later weer terug naar normaal. Uiteindelijk moet het wel allemaal in je hoofd passen”, legt Kievit uit. “Het kan zijn dat het effect vergelijkbaar is met sport en spiergroei: als je een jaar hard traint op je zestiende, dan zie je een positief effect wat betreft spiermassa. Maar vijftig jaar later is dat effect verdwenen.” Het is ook mogelijk dat een jaar extra scholing alleen microscopische veranderingen in de hersenen veroorzaakt, die niet zichtbaar zijn met een gangbare MRI-scan.
Zowel in dit onderzoek als in andere, kleinere studies zijn verbanden gevonden tussen het aantal onderwijsjaren en een keur aan sociale- en gezondheidsvoordelen. Mensen die langer naar school zijn gegaan, hebben gemiddeld bijvoorbeeld sterkere cognitieve vermogens, een betere geestelijke en fysieke gezondheid, en een grotere kans op werk. Maar dit is niet zichtbaar in de hersenstructuur via MRI. Kievit legt uit: “Ons onderzoek toont aan dat we voorzichtig moeten zijn met het benoemen van oorzakelijke verbanden, wanneer er alleen een correlatie is gevonden. De wetenschap toont vele verbanden aan tussen onderwijs en het brein, maar er is tot op heden geen bewijs in de hersenstructuur gevonden.”
