In 2020 woedden er in het Siberische Noordpoolgebied ruim 400 branden. En zoals het er nu naar uitziet, zal dit ook in de toekomst geen zeldzaamheid zijn.
Zowel in 2019 als in 2020 stonden grote delen van het Siberisch Noordpoolgebied in lichterlaaie. “Alleen al in 2020 woedden er 423 branden in het Siberisch Noordpoolgebied, waarbij er zo’n 3 miljoen hectare – een gebied bijna net zo groot al heel België – in vlammen is opgegaan,” vertelt onderzoeker Adrià Descals. Hoewel het niet ongewoon is dat er af en toe in Siberië brand uitbreekt, was het immense aantal dat wel degelijk. Een prangende vraag is of dit slechts uitzonderlijk was of een trend die versterkt naarmate het Noordpoolgebied opwarmt. Een nieuwe studie onthult nu het onomwonden antwoord.
Zeven keer meer branden
Om de onderste steen boven te krijgen, bestudeerden de onderzoekers met behulp van satellietwaarnemingen (van 1982 tot 2020) een 286 miljoen hectare groot gebied in Siberië boven de poolcirkel. De onderzoekers komen tot de zorgelijke ontdekking dat met name de laatste jaren veel gebieden veelvuldig in brand stonden. Alleen al in 2020 waren er zeven keer meer branden dan het gemiddelde sinds 1982.
Cijfers
Deze toename is te herleiden naar de verzengende temperaturen die het Noordpoolgebied in de zomer van 2020 teisterden. Deze zomer was zelfs de warmste in vier decennia. Het leidde zoals gezegd tot honderden branden die voor veel verwoesting zorgden. Bovendien strekten de vuurzeeën zich uit over een ongekend groot gebied: tussen 2019 en 2020 is ongeveer 4,7 miljoen hectare in vlammen opgegaan. Dit leidde vervolgens tot een forse CO2-uitstoot. “In 2020 stootte de 423 branden samen zo’n 256 miljoen ton CO2 uit, vergelijkbaar met de jaarlijkse CO2-uitstoot van Spanje,” aldus Descals. “Alle branden in 2019 en 2020 resulteerden in een totale uitstoot van maar liefst 412,7 miljoen ton CO2.”
Dat er zulke grote gebieden in vlammen opgaan, is heel verontrustend. Grote delen van het Noordpoolgebied bestaan namelijk uit permafrost; een permanent bevroren grondlaag die grote hoeveelheden koolstof bevat. Branden beschadigen het permafrost. En als het dooit, komt er methaan en koolstofdioxide vrij, waardoor deze broeikasgassen naar de atmosfeer worden getransporteerd en zo een bijdrage leveren aan de opwarming van de aarde.
Je zou misschien denken dat de koudste en meest hooggelegen gebieden in het Noordpoolgebied wel veilig zijn. Maar niets is minder waar. “We hebben branden gedetecteerd boven de 72e breedtegraad, meer dan 600 kilometer ten noorden van de poolcirkel,” zegt Descals. “Hier zijn branden erg ongebruikelijk. Het winterijs was zelfs nog zichtbaar op het moment dat de branden woedden.” Bovendien blijken de branden elkaar snel op te volgen. “Soms zat er slechts enkele dagen tussen,” aldus Descals. “We veronderstellen dat een toename van onweer en bliksem de belangrijkste oorzaken waren, al is er meer onderzoek nodig om uit te sluiten dat mensen in deze afgelegen regio invloed hebben gehad.”
Oorzaken
Hittegolven en vooral de stijging van de oppervlaktetemperatuur zorgen voor een toename van onweersbuien en bliksem in het Noordpoolgebied – fenomenen die daar tot nu nog vrij zeldzaam waren. Overigens onweert het er niet alleen vaker, ook andere factoren die de kans op brand kunnen vergroten zijn aanzienlijk toegenomen. En al deze factoren houden verband met stijgende temperaturen.
Vegetatie
Uit de bevindingen blijkt bijvoorbeeld dat factoren zoals drogere omstandigheden, langere zomers en meer vegetatie de afgelopen decennia een consistente trend hebben laten zien. “Hogere temperaturen leidden tot eerdere dooi,” legt onderzoeker Josep Peñuelas uit. “En dat zorgt weer voor meer vegetatiegroei, waardoor er meer brandstof beschikbaar is.” Het feit dat er eerder en meer vegetatie is, vermindert vervolgens de hoeveelheid grondwater, waardoor een tekort aan water dreigt. Het betekent dat planten uitdrogen en zo makkelijker vlam vatten. “Klimaatopwarming heeft dus een dubbel effect op het brandrisico,” concludeert Descals. “Enerzijds neemt het aantal branden veroorzaakt door onweer toe. Anderzijds vat vegetatie ook eerder vlam.”
Terug naar de hamvraag. Want waren die ‘uitzonderlijke’ megabranden die in het Noordpoolgebied woedden nou echt uitzonderlijk? Volgens de onderzoekers zou dit zomaar eens het nieuwe normaal kunnen worden. Ze concluderen dat de huidige temperatuurstijging met name de boosdoener van de exponentiële toename van branden in het Noordpoolgebied is. En dat gaat, zoals we weten, niet snel veranderen. Sterker nog, de onderzoekers merken op dat als de Arctische opwarming in het huidige tempo doorzet, de gemiddelde zomertemperatuur van het Noordpoolgebied in 2020 (die rond de 11 graden Celsius lag) vanaf de tweede helft van de eeuw heel gewoon zal zijn. Dergelijke hoge temperaturen vergroten vervolgens de kans op brand aanzienlijk. “Kortom, als de temperaturen op huidige voet blijven stijgen, zullen megabranden, zoals die in 2019 en 2020, vaker ten tonele verschijnen,” besluit Descals.
