Ondanks decennia van vooruitgang blijft hiv elk jaar meer dan 1 miljoen mensen treffen, terwijl een vaccin nog altijd in de verte lijkt. Maar dit jaar zag de wereld een veelbelovende doorbraak: een injecteerbaar medicijn dat per shot 6 maanden bescherming biedt.
Miljoenen mensen over de hele wereld leven met hiv (het Human Immunodeficiency Virus); een virus dat het immuunsysteem van het lichaam aanvalt. Als hiv niet wordt behandeld, kan het immuunsysteem zo verzwakt raken dat het moeilijk wordt om andere infecties te bestrijden. Dit kan leiden tot aids, een ernstige aandoening die jaarlijks vele slachtoffers eist. Maar afgelopen jaar kwamen onderzoekers met groot nieuws. Het nieuwe antiretroviraal medicijn ‘Lenacapavir’ blijkt een indrukwekkende bescherming te bieden tegen infectie, maar liefst zes maanden lang. En dat medicijn is nu door Science uitgeroepen tot doorbraak van het jaar.
In 2022 waren wereldwijd zo’n 38 miljoen hiv-patiënten. Van deze 38 miljoen mensen, krijgen 5,9 miljoen mensen die weten dat ze geïnfecteerd zijn, geen behandeling. Nog eens 4 miljoen mensen met hiv zijn nog niet gediagnosticeerd. Zonder behandeling wordt de gemiddelde overlevingstijd na infectie geschat op 9 tot 11 jaar, afhankelijk van het hiv-subtype. In 2021 werd 76 procent van de volwassenen met hiv behandeld met virusonderdrukkende medicatie. Daarentegen had maar 52 procent van de kinderen toegang tot dezelfde behandeling. Zo’n 70 procent van de nieuwe hiv-infecties vindt plaats onder mensen die gemarginaliseerd en vaak gecriminaliseerd zijn.
Een studie onder Afrikaanse tienermeisjes en jonge vrouwen, gepubliceerd in juni, liet zien dat deze injecties hiv-infecties volledig stopten, een verbluffende effectiviteit van 100 procent. Drie maanden later werden alle twijfels over deze resultaten volledig weggevaagd, toen een soortgelijke studie op vier continenten 99,9 procent effectiviteit liet zien.
Optimistisch
Veel hiv/aids-onderzoekers zijn nu optimistisch dat het medicijn lenacapavir wereldwijd de infectiecijfers flink kan verlagen. “Het heeft enorm veel potentie”, zegt Linda-Gail Bekker, een specialist in infectieziekten aan de Universiteit van Kaapstad. “Tenminste, als we het goed aanpakken. Dat betekent groots denken en het wereldwijd beschikbaar maken.”
Eiwitmantel
Maar dat is niet de enige reden waarom Science lenacapavir heeft uitgeroepen tot Doorbraak van het Jaar 2024. Het indrukwekkende succes van het medicijn komt voort uit een doorbraak in basisonderzoek: een nieuw inzicht in de structuur en functie van het beschermende eiwitmantel van het hiv-virus, dat lenacapavir aanvalt. Veel andere virussen hebben een soortgelijke eiwitmantel die hun genetisch materiaal beschermt. Dit betekent dat lenacapavir de spannende mogelijkheid opent dat soortgelijke medicijnen ook andere virale ziekten kunnen bestrijden.
Uitrol
Of lenacapavir op grote schaal gebruikt zal worden en het einde van de hiv/aids-epidemie zal versnellen, hangt af van toegang, distributie en, uiteraard, de vraag. Goedkeuring door de daarvoor bevoegde instanties wordt pas medio 2025 verwacht. De prijs, die nog onbekend is, zal bepalen wie het zich kan veroorloven. Wel zijn er afspraken gemaakt met zes fabrikanten om goedkopere versies te produceren voor 120 ontwikkelingslanden. Maar voor middeninkomenslanden zoals Brazilië, met het hoogste aantal mensen met hiv in Zuid-Amerika, is er nog geen korting. Daarnaast kunnen overbelaste zorgsystemen, sociale onrust, extreme weersomstandigheden en transportproblemen de levering bemoeilijken. Bovendien moeten mensen bereid zijn om elke zes maanden de injecties te ontvangen.
Doel
Maar als het lukt om lenacapavir wereldwijd beschikbaar te maken, zou dat een veelbelovende doorbraak kunnen zijn. Het betekent dat het doel van de Verenigde Naties om het aantal nieuwe hiv-infecties volgend jaar onder de 370.000 te krijgen en in 2030 onder de 200.000, nog steeds een enorme uitdaging is, maar met medicijnen zoals lenacapavir in ieder geval wel dichterbij komt.
Vaccin
De volgende stap voor onderzoekers is om te kijken of één injectie een heel jaar bescherming kan bieden. “Maar hoe krachtig lenacapavir ook is, het is geen vervanging voor een vaccin”, benadrukt Jeanne Marrazzo, hoofd van het Amerikaanse National Institute of Allergy and Infectious Diseases. Ze is optimistisch dat het medicijn de hiv-incidentie in de kwetsbaarste gebieden drastisch kan verlagen, maar een vaccin heeft veel voordelen: “het kan aan iedereen gegeven worden, niet alleen aan risicogroepen, het is goedkoop om te maken en met een paar injecties kan het jarenlang bescherming bieden”, somt ze op. “We moeten blijven zoeken naar een oplossing die blijvende immuniteit biedt als we hiv echt willen verslaan.”
Hoewel lenacapavir misschien niet de gestelde doelen van de Verenigde Naties op zichzelf haalt, heeft het wel het potentieel om miljoenen mensen te beschermen tegen hiv. Het is een krachtige toevoeging aan de reeks baanbrekende biomedische ontwikkelingen die, zodra ze de juiste mensen bereiken, hiv/aids stap voor stap transformeren van een gemeenschap verwoestende ziekte naar een zeldzamere aandoening.
