Natuurdocumentaires zijn niet alleen maar mooi om naar te kijken, ze zorgen er ook voor dat we ons meer betrokken voelen bij de wilde dieren die de show stelen. Diezelfde betrokkenheid krijgen we nu ook voor planten door BBC Earth’s The Green Planet. En dat is hard nodig!
Ongeveer 40 procent van alle plantensoorten op aarde wordt met uitsterven bedreigd. Vooral planten die geen direct nut hebben voor de mens zitten in de gevarenzone. We hebben vaak niet door hoe belangrijk planten zijn, omdat we last hebben van een cognitieve bias, een soort denkfout, die ‘plantenblindheid’ wordt genoemd.
Lief snoetje
Mensen maken zich veel drukker over bedreigde dieren met een lief snoetje, dan om onooglijke, ongewervelde diertjes die dreigen uit te sterven; om over planten nog maar te zwijgen! Terwijl insecten en planten cruciaal zijn voor alle leven op aarde.
Deze bias is er niet alleen bij het publiek, maar ook bij de beleidsmakers. Ter vergelijking: in de Verenigde staten wordt maar 4 procent van de financiering voor bedreigde soorten uitgegeven aan planten, terwijl liefst 57 procent van alle bedreigde soorten in de VS plantaardig zijn.
Het nut van de natuurdocu
Natuurdocu’s met dieren in de hoofdrol, zoals Planet Earth of Blue Planet, maakten kijkers veel meer bewust van de prachtige dieren die onze planeet rijk is. De BBC-documentaire Green Planet uit 2022, ingesproken door Sir David Attenborough, hoopte hetzelfde te kunnen doen voor de populariteit van planten. De show werd door bijna 5 miljoen mensen in het Verenigd Koninkrijk bekeken en bracht een enorme verscheidenheid aan planten in beeld. Vegetatie uit het tropische regenwoud, allerlei waterrijke gebieden, woestijnen en zelfs stedelijke gebieden, mooie beelden van lente, zomer, herfst en winter. Ook kwamen topics als de gevaren van ontbossing, monoculturen en andere milieukwesties aan bod.
Plantenblindheid
Onderzoeker Joanna Kacprzyk van de University College Dublin ging samen met haar team op onderzoek uit naar het effect van The Green Planet-documentaire op kijkers. De biologe vertelt aan Scientias.nl waarom planten het ondergeschoven kindje van de natuurbescherming zijn en hoe dit kan veranderen.
“Er zijn meerdere redenen die gezamenlijk leiden tot plantenblindheid. Het is in de eerste plaats een voortvloeisel van de werking van ons brein. We worden constant gebombardeerd met visuele informatie, waardoor onze hersenen gedwongen worden om te kiezen waarop ze zich concentreren. Planten bewegen over het algemeen niet en vormen geen bedreiging voor mensen. Ze hebben geen gezicht en lijken in de verste verte niet op ons, dus onze geest heeft de neiging om ze als achtergrondruis te behandelen en hun aanwezigheid niet volledig te verwerken om ‘data-overload’ te voorkomen.”
Losgekoppeld van de natuur
“Daarnaast zijn er ook culturele redenen voor het feit dat mensen planten niet of nauwelijks zien staan. Door verstedelijking raken we als samenleving steeds meer losgekoppeld van de natuur en de prachtige planten die daarin voorkomen. Wat ook niet helpt is dat de mens zichzelf als belangrijkste ziet: we voelen ons superieur aan dieren en plaatsen planten helemaal onderaan.”
Volgens de onderzoeker zorgt dit ervoor dat mensen de essentiële rol die planten spelen voor het overleven van mens en dier onderschatten. “Op dezelfde manier leidt dit tot plantenblindheid bij beleidsmakers, onderwijzers en opvoeders. Het is een vicieuze cirkel. We hebben echt een collectieve verandering nodig in de wijze waarop we over planten denken, vooral nu hun biodiversiteit in gevaar is”, klinkt het waarschuwend.
Ook insecten onderschat
Kacprzyk luidt tegelijk de noodklok voor insecten. “Hetzelfde geldt voor hen. Ze zijn superdivers, alom aanwezig en spelen een cruciale rol in hoe onze ecosystemen functioneren. We profiteren elke dag van hun doen en laten. Maar ze krijgen over het algemeen veel te weinig aandacht in vergelijking met gewervelde dieren als het gaat om het in stand houden van soorten. De beperkte aandacht is enkel gericht op de grotere, meer bekende en kleurrijke insectensoorten.”
Googelen op planten
Het team onderzocht het onlinesurfgedrag in de periode dat Green Planet werd uitgezonden op tv. Zo analyseerden ze onder andere een reeks zoektermen in Google Trends en Wikipedia-paginahits die met de inhoud van de documentaire te maken hadden. Op deze manier onderzochten ze in hoeverre de natuurbeelden de interesse in de planten opwekte. Veel geportretteerde plantensoorten hadden een duidelijke populariteitspiek in de week na de uitzending. 28 procent van de relevante zoektermen in Google Trends en 31 procent van de Wikipedia-pagina’s hadden substantieel meer bezoekers. Hoe langer de planten in beeld waren op tv, hoe vaker ze online werden opgezocht.
Plantfluencers
De vraag is wat wetenschappers en beleidsmakers kunnen doen om verdere publieke bewustwording te creëren. “Ik denk dat er veel te winnen valt door het publiek beter te informeren. Om dit te bereiken, moeten plantenwetenschappers en milieuactivisten de handen ineenslaan met sociologen en psychologen om betere strategieën te ontwikkelen om het plantenbewustzijn op maatschappelijk niveau te vergroten”, legt Kacprzyk uit.
“Uit een recente studie van ons blijkt dat mensen de afgelopen jaren meer geïnteresseerd zijn geraakt in plantaardige voeding, planten en plantgerelateerde onderwerpen. Niet in de laatste plaats door succesvolle influencers, bijgenaamd ‘plantfluencers’ die plantgerichte content op sociale media produceren. Vooral onder jongeren is deze trend zichtbaar. Het lijkt er dus op dat er al meer publieke aandacht voor het plantenrijk aan het opbloeien is. Dit is een uitstekende gelegenheid voor opvoeders om het publieke bewustzijn en de ondersteuning van initiatieven voor plantenbehoud te vergroten.”
Charismatische mascottes
Het Ierse onderzoek kan bijdragen aan deze bewustwording. “Uit ons onderzoek blijkt dat bepaalde plantensoorten een sterke reactie teweegbrengen bij de kijkers van Green Planet. Deze charismatische soorten zouden we in kunnen zetten als mascotte tijdens promotiecampagnes. Ik zie de billboards, tv- en online acties al voor me”, klinkt het enthousiast.
“Het vergroten van het publieke bewustzijn voor het plantenrijk is in mijn ogen essentieel. Mensen zien de schoonheid en het grote nut van planten in, als ze ermee worden geconfronteerd, dat blijkt uit ons onderzoek. Ik denk echt dat het de wetenschappers veel dichter bij het publiek kan brengen en een zinvollere dialoog met de samenleving tot stand kan brengen”, besluit de onderzoeker.
