Het favoriete transportmiddel van Tarzan is wereldwijd aan een flinke opmars bezig. En die opmars is mede dankzij het egoïstische ‘karakter’ van de liaan zelfs vanuit de ruimte te volgen, zo blijkt uit nieuw onderzoek.
Foto’s van robuuste en rustieke tropische bossen doen misschien vermoeden dat alles daar pais en vree is. Maar niets is minder waar. In tropische bossen wereldwijd woedt namelijk een heuse ‘lianenpandemie’. “Elke tien jaar neemt de hoeveelheid (lianen, red.) toe met 10 tot 24 procent,” zo vertelt onderzoeker Marco Visser.
Ruimte
Dat lianen zo nietsontziend hele tropische bossen overwoekeren, is zelfs vanuit de ruimte zichtbaar, zo moesten wetenschappers eerder constateren. Tegelijkertijd begrepen onderzoekers niet zo goed waarom lianen zich zelfs op satellietbeelden opdringen. Een nieuw onderzoek van Visser en collega’s uit binnen- en buitenland brengt daar verandering in.
Interactie met licht
Voor het onderzoek – verschenen in het blad Ecology – ontwikkelden de wetenschappers eerst wiskundige modellen die voorspellen hoe zonlicht de interactie aangaat met de bladeren van de liaan. Daarna reisden ze af naar tropische bossen om met eigen ogen te zien of de modellen het bij het juiste eind hadden. Om vervolgens te moeten concluderen dat de modellen klopten.
Egoïstisch
Wat de modellen al voorspelden – en de onderzoekers in Panama dus ook werkelijk zagen – is dat bladeren van lianen meer licht en infraroodstraling weerkaatsen dan de bladeren van bomen. Daarnaast liggen de bladeren van lianen ook platter dan de boombladeren. “Lianen zijn echte egoïsten,” aldus Visser. “Boombladeren hangen schuin, zodat er ook licht op de benedenburen valt. Zelfs op de bosbodem valt nog wat licht. Maar bij lianen blijft er amper iets over.” En dat egoïstische karakter, dat dus tot uiting komt in platter liggende bladeren, zorgt er samen met een efficiëntere weerkaatsing van licht en infraroodstraling voor dat lianen zichtbaar zijn op satellieten, zo concluderen de onderzoekers.
Opmaat
De conclusie is de opmaat naar meer. “Nu we begrijpen waarom lianen opvallen vanuit de ruimte, kunnen we gericht werken aan technieken om hun verspreiding en impact wereldwijd in kaart te brengen,” vertelt Visser.
Bedreiging
Wetenschappers hebben genoeg reden om de opmars van lianen goed in de gaten te houden. Want de liaan vormt een serieuze bedreiging voor tropische bossen. “Ze (de lianen, red.) onderscheppen de hulpbronnen van bomen en kunnen de sterfte van bomen meer dan verdubbelen,” vertelt Visser. “Wanneer ze overheersen, verstikt het bos en groeien vooral nog lianen over omgevallen bomen.” Het is een doemscenario. Zeker als je bedenkt dat tropische bossen belangrijk zijn voor de opslag van CO2 en ongeveer de helft van alle biodiversiteit op aarde herbergen.
Wereldwijd
Eerder werd gedacht dat de liaan alleen in Zuid- en Latijns-Amerika aan een opmars bezig is. Maar recent onderzoek van Manuela Rueda-Trujillo – een promovendus van Visser – heeft uitgewezen dat de liaan in alle tropische bossen wereldwijd oprukt. Het is waarschijnlijk onder meer te wijten aan de hogere CO2-concentratie in de atmosfeer, die ervoor zorgt dat lianen veel sneller groeien.
De snelle opmars van de liaan mag dan reden tot zorg zijn; de liaan is op zichzelf zeker geen slechterik, zo benadrukken de onderzoekers. Lianen spelen een belangrijke rol binnen hun ecosysteem, bijvoorbeeld door het hele jaar door vrucht te dragen. De onderzoekers pleiten er op basis van hun studies dan ook zeker niet voor om de egoïstische en overenthousiast op CO2-reagerende lianen massaal af te hakken. Dergelijke drastische maatregelen vereisen namelijk dat we precies weten welke rol lianen in tropische bossen vervullen en zover zijn we nog niet. Dat wil niet zeggen dat we machteloos staan; het terugdringen van onze CO2-uitstoot zou een mooie eerste stap zijn om de liaan wat af te remmen.
