Dat lijkt misschien vindingrijk, maar kan weleens uiteenlopende negatieve consequenties hebben.
Anekdotisch bewijs dat octopussen de interactie aangaan met de troep die door ons toedoen in de zeeën en oceanen is beland, was er al wel. Maar nog nooit is er systematisch onderzoek naar deze interacties gedaan. “We wisten niet waar ze plaatsvinden, hoe ze plaatsvinden of met wat voor soort materiaal de octopussen de interactie aangaan,” vertelt onderzoeker Maíra C. Proietti aan Scientias.nl. Een nieuwe studie naar Proietti en haar collega’s, verschenen in het blad Marine Pollution Bulletin, brengt daar nu verandering in. Aan de hand van 261 foto’s beschrijven de wetenschappers de interacties van octopussen met afval. Een groot deel van deze foto’s is gemaakt door burgerwetenschappers: mensen die geen wetenschapper zijn, maar door hen verkregen beeldmateriaal vrijwillig tot beschikking stelden. Ook zijn er foto’s bij die door wetenschappers, soms met behulp van onderwaterrobots, zijn gemaakt.
Verschillende doeleinden
De foto’s onthullen dat octopussen de troep op de zeebodem voor verschillende doeleinden gebruiken. Zo blijken veel octopussen (kapotte) glazen flessen als schuilplaats te gebruiken. Sommigen leggen er zelfs hun eieren in. Weer anderen gingen aan de wandel met een plastic fles in hun armen die ze indien nodig gebruikten als camouflage. Ook waren er octopussen die zich verscholen onder een mix van schelpen en flessendoppen.
Verrassend
“Wat mij vooral verrast heeft, is de enorme hoeveelheid foto’s die we gevonden hebben,” stelt Proietti. “Dat was zowel verrassend als zorgwekkend,” voegt ze er snel aan toe. “Daarnaast vond ik het ook verrassend dat octopussen die op grote diepte leven en met behulp van onderwaterrobots zijn vastgelegd de interactie aangaan met afval.”
Het geeft wel aan dat het probleem niet alleen nabij de kust en in relatief ondiepe water speelt. Afval is overal. En octopussen maken er overal gebruik van. Daarbij was er wel één soort die opvallend vaak op de foto’s opdook. En dat was de kokosnootoctopus. Het weekdier heeft die naam te danken aan het feit dat hij van nature kokosnoten verzameld om in te schuilen. Maar die kokosnoten ruilt hij dus blijkbaar ook heel gemakkelijk in voor afval. Naast de kokosnootoctopus konden de onderzoekers op de 261 foto’s nog 23 andere soorten octopussen identificeren.
“We kunnen enkel op basis van deze foto’s niet veel zeggen over hoe vaak het voorkomt dat octopussen de interactie aangaan met afval,” stelt Proietti. “Maar we kunnen wel met zekerheid zeggen dat deze interacties wijdverspreid voorkomen. We zagen het op foto’s die op verschillende plekken op de wereld gemaakt zijn. En we zagen dat er door verschillende soorten octopussen, verschillende typen afval werden gebruikt. En dat wijst er toch wel op dat dit een wijdverspreid probleem is.”
Een probleem
Zo op het eerste gezicht lijkt het misschien heel vindingrijk dat octopussen ons afval een tweede kans geven. Maar het is wel degelijk een probleem. “Het is extreem zorgwekkend dat octopussen ons afval zo veel gebruiken,” vertelt Proietti. “Het lijkt misschien positief dat deze organismen zich aanpassen aan een nieuwe omgeving waarin afval veelvuldig voorkomt, maar het reflecteert vooral hoe wijdverspreid afval nu is en dat afval kan octopussen op andere manieren ook negatief beïnvloeden.”
Maar ook wanneer ze het afval gebruiken om te schuilen – en er dus hun voordeel mee lijken te doen – valt niet uit te sluiten dat onze troep toch een negatieve impact op de octopussen heeft. “Zo kan het afval giftige componenten hebben die weglekken naar de octopus. Zo hebben we bijvoorbeeld ook een octopus gezien die van een oude auto-accu zijn schuilplaats had gemaakt en zo’n accu herbergt veel giftige stoffen.” Daarnaast zagen de onderzoekers ook dat octopussen hun eieren graag in gedumpte flessen leggen. “Dat zou kunnen leiden tot kleinere broedsels of de ontwikkeling van de eieren kunnen aantasten.” Veel van het afval dat de octopussen gebruikten, was bovendien al behoorlijk beschadigd. Zo waren glazen flessen waarin ze regelmatig een schuilplaats zochten, vaak kapot. “En dat kapotte glas kan de dieren verwonden.” Het is zomaar een greep uit de mogelijke negatieve gevolgen die de interacties tussen octopussen en afval kunnen hebben. “En die moeten we nader onderzoeken om ze beter te begrijpen,” vindt Proietti.
Als het om vervuiling van de wateren gaat, horen we veel over plastic afval. Op de foto’s was goed te zien dat ook octopussen veel met plastic afval doen. Maar opvallend genoeg werkten de weekdieren nog veel vaker met glas. “Onze hypothese was dat octopussen vaker de interactie aan zouden gaan met plastic,” erkent Proietti. “Aangezien dat het meestvoorkomende soort afval in de oceaan is. Dus het is wel een beetje verrassend om te zien dat ze in ieder geval op zoek naar een schuilplaats vaker de interactie aangaan met glas. Maar ergens is het ook wel logisch, omdat je op de zeebodem meer afval met een grote dichtheid – zoals glas – aantreft. Daarnaast hebben de glazen flessen – dat zijn de objecten die de octopussen het vaakst gebruiken – eigenschappen die ze uitermate geschikt maken als schuilplaats. Zo hebben ze een kleine opening en bieden ze veel bescherming.”
Vervolgonderzoek
Het onderzoek geeft meer inzicht in hoe octopussen met afval omgaan. Maar het onderzoek roept ook nieuwe vragen op. “Zo willen we graag duidelijk krijgen wat octopussen ertoe brengt om afval te gebruiken. Ook moet er nog meer onderzoek worden gedaan naar de mogelijke negatieve gevolgen die het gebruik van afval heeft.” Dat laatste heeft wel prioriteit, vindt Proietti.
“Want als er negatieve gevolgen zijn, kunnen we wellicht maatregelen nemen om die te bestrijden of beperken.”
Waar ondertussen geen twijfel over bestaat, is dat we met onze vervuiling het leefgebied van octopussen – tot op grote diepte aan toe – ingrijpend veranderen. “En hoewel octopussen zich aan lijken te passen en dankzij hun indrukwekkende intelligentie lijken in te zien dat ze dat afval kunnen gebruiken om in te schuilen, laat het toch vooral zien hoeveel afval er momenteel in de oceaan te vinden is. En dat afval kan zowel octopussen als andere organismen in het water negatief beïnvloeden.”
