Het is voor de onderzoekers zonneklaar dat de persoon die het kanon heeft gegoten niet de nodige kennis daarvoor in huis had. Het kanon zou zelfs zijn gebarsten als het gedurende langere tijd intensief was gebruikt.
Een amateur duiker dook nietsvermoedend naar 20 meter diepte voor de kust van het Zweedse plaatje Marstrand, toen zijn oog ineens op een opvallend ding viel. Daar, op de zeebodem, trof hij een oud scheepskanon aan. Een internationaal onderzoeksteam heeft het kanon nu verder bestudeerd. En uit hun analyse blijkt dat dit scheepskanon weleens de oudste van Europa kan zijn.
Scheepskanon
Het kanon wordt verondersteld afkomstig te zijn van een scheepswrak, dat nog ergens op de zeebodem verborgen moet liggen. Het gaat om een klein, met de hand geladen kanon van gegoten koperlegering. De onderzoekers vermoeden dat het geschut specifiek bedoeld was voor gebruik op een schip en niet als vracht werd vervoerd. Ze baseren deze conclusie op het feit dat er nog resten van een kruitlading in de kruitkamer van het kanon aanwezig waren op het moment van ontdekking. Dit betekent dat het geladen en gereed was voor gebruik op het moment dat het op de zeebodem belandde.
Oudste van Europa
Die bewaard gebleven resten van de lading maakten het ook mogelijk om de ouderdom van het kanon te bepalen. “Hierdoor was het mogelijk om door middel van radiokoolstofdatering de leeftijd van de vondst vast te stellen,” legt Staffan von Arbin, maritiem archeoloog aan de Universiteit van Göteborg, uit. “De bevindingen van de studie tonen aan dat het Marstrand-kanon waarschijnlijk uit de 14e eeuw stamt, waarmee het één van de oudste artilleriestukken is die ooit in Europa is gevonden.”
Beperkte kennis
Het kanon werpt licht op de beperkte kennis van metaaleigenschappen in die tijd. Zo blijkt uit een chemische analyse dat het kanon van een koperlegering is gemaakt. Dit betekent dat het hoofdbestanddeel koper was, maar dat er ook andere metalen, zoals lood (14 procent) en hele kleine hoeveelheden tin aan het mengsel zijn toegevoegd. Volgens het team is deze legering verre van optimaal. Het is dan ook waarschijnlijk dat het kanon zou zijn gebarsten en onbruikbaar zou zijn geworden als het intensief voor langere perioden was gebruikt. “Het is duidelijk dat de persoon die het kanon heeft gegoten niet de nodige kennis en begrip had van de eigenschappen van verschillende koperlegeringen,” zegt Arbin. “Dit toont aan dat men de nobele kunst van het kanongieten destijds nog niet volledig onder de knie had en dat de productie grotendeels gebaseerd was op trial and error.”
De analyse geeft verder aan dat het kopererts dat voor de productie van het kanon werd gebruikt, afkomstig was uit het huidige Slowakije, terwijl het lood waarschijnlijk afkomstig was uit Engeland of de grensregio tussen Polen en Tsjechië.
Knooppunt
De bevindingen van het interdisciplinaire onderzoek dragen bij aan nieuwe kennis over de vroege ontwikkeling van artillerie op land en op zee, maar getuigen ook van een turbulente periode voor zeelieden en kustbevolkingen. In de 14e eeuw was de stad Marstrand, beroemd om haar geavanceerde haven, een belangrijk knooppunt voor commerciële scheepvaart tussen West-Europa en het Oostzeegebied. Maar de zee was ook een strijdtoneel voor oorlog en conflicten, en kustbevolkingen werden vaak zwaar getroffen. Bovendien was er altijd het risico van aanvallen door piraten. De nieuwe vuurwapens die in die tijd werden ontwikkeld, boden grote tactische voordelen in zeeslagen. Maar niet alleen oorlogsschepen waren bewapend, tijdens de late middeleeuwen werden ook koopvaardijschepen steeds vaker uitgerust met kanonnen om zich te verdedigen tegen piraten en andere vijandige schepen.
Eerder dan gedacht
De ontdekking van het Marstrand-kanon verschaft nieuwe inzichten in de ontwikkeling van deze militaire technologie. Tot voor kort werd namelijk gedacht dat trechtervormige kanonnen, zoals het Marstrand-kanon, pas in de 15e of 16e eeuw werden vervaardigd. Maar de vondst van dit kanon laat zien dat dit specifieke model al in de 14e eeuw in gebruik was. De bewaard gebleven resten van de lading in de kruitkamer tonen ook aan dat het gebruik van een kardoes, een soort textielverpakking voor de kruitlading, veel eerder in gebruik kwam dan eerder bekend was.
Een kardoes is een cilindervormige of conische verpakking gemaakt van materialen zoals papier, perkament of textiel. Ze worden vaak gebruikt om explosief materiaal, zoals kruit, in te bewaren. In de context van het scheepskanon werd een kardoes waarschijnlijk gebruikt om het kruit op te slaan voordat het in het kanon werd geladen. Deze diende als een handige en veilige manier om de kruitladingen te bewaren en te transporteren.
De onderzoekers zetten hun studie voort. Want ze hopen ook het bijbehorende scheepswrak te lokaliseren en te documenteren. “Nu willen we natuurlijk ook proberen het schip te vinden waartoe het kanon behoorde,” zegt Arbin. “Hoewel het schip waarschijnlijk sterk is vergaan, zouden we in staat moeten zijn om verspreide overblijfselen van het wrak te vinden als we de locatie en de omliggende omgeving grondig uitkammen.”
