Grote kans dat cartografen hun kaarten van Groenland op termijn moeten gaan herzien. Het eiland komt door klimaatverandering namelijk heel snel omhoog zetten – zelfs sneller dan de zeespiegel en het lijkt dan ook een kwestie van tijd voor nieuwe stukjes Groenland uit de omringende wateren opduiken.
Dat schrijven onderzoekers in het blad Geophysical Research Letters. Ze baseren zich op data van GNET: een netwerk van 61 meetstations, gesitueerd langs de Groenlandse kust. Metingen van deze stations onthullen dat de Groenlandse bodem rap omhoog komt zetten; tussen 2013 en 2023 is deze op sommige plekken met wel 20 centimeter gestegen.
Significant
“Dit zijn heel significante landverheffingen die we nu kunnen aantonen,” aldus onderzoeker Danjal Longfors Berg. “En het wijst erop dat deze lokale veranderingen op Groenland heel snel plaatsvinden (…) en ook de kaart van Groenland beïnvloeden, doordat nieuw land uit de zee opduikt, waardoor door de tijd heen nieuwe kleine eilanden ontstaan.”
Laatste IJstijd
Dat Groenland opveert, is op zichzelf niets nieuws en te herleiden naar veranderingen in de ijsmassa die op het eiland rust. “Het opveren van land door veranderingen in het gewicht van de ijskap is een bekend verschijnsel,” stelt Longfors Berg in gesprek met Scientias.nl. “We zien dit ook in Noord-Amerika en Fennoscandinavië, door toedoen van de Laatste IJstijd.” Die eindigde zo’n 12.000 jaar geleden en dat ging gepaard met het smelten van gletsjers en ijskappen. “Wanneer je een grote ijskap hebt, drukt het gewicht daarvan flink op de aarde en daardoor vervormt die lokaal. Wanneer het ijs begint te smelten, nemen de lithosfeer (de aardkorst en het bovenste, harde deel van de aardmantel, red.) en de aardmantel hun oorspronkelijke vorm weer aan.” En daarbij veert het aardoppervlak dus op. Dat dat op Groenland door toedoen van de Laatste IJstijd ook speelde, was al bekend. Maar de opverende beweging die wetenschappers nu hebben gemeten en aangetoond, kan onmogelijk alleen door het einde van de Laatste IJstijd en daarmee gepaard gaande smelt verklaard worden. “Groenland veert significant meer op (dan alleen op basis van het einde van de Laatste IJstijd verwacht mag worden, red.),” aldus onderzoeker Shfaqat Abbas Khan.
Opwarming
En het huidige opveren van Groenland is dan ook deels te herleiden naar de hedendaagse opwarming van de aarde, zo concluderen de onderzoekers. “We zien de grootste landvervorming ook op plaatsen waar we het meeste ijs zien smelten en dat zijn ook de plekken waar de grootste Groenlandse gletsjers te vinden zijn,” aldus Longfors Berg. “Het is verrassend dat deze gletsjers zoveel massa verliezen dat de aarde daardoor lokaal, in een decennium tijd tot wel 20 centimeter vervormt.”
Twee processen: een snelle en een langzame
Groenland komt dus omhoog. Dat komt deels nog door historische ijssmelt (dat sinds het laatste glaciale maximum, zo’n 21.000 jaar geleden heeft plaatsgevonden), maar deels dus ook door veel recentere smelt, veroorzaakt door de antropogene opwarming van de aarde. Hoe zit dat precies? Vervorming van land – doordat er een enorme ijsmassa op drukt – is er in twee ‘smaakjes’, zo legt Longfors Berg uit. “Elastische en viscoelastische vervorming. Beide processen resulteren in landvervorming en veranderingen in hoogteligging op Groenland. De elastische respons ontstaat doordat de lithosfeer als een soort veer wordt samengedrukt en ook – zodra de druk weggenomen wordt – vrijwel gelijk weer terugveert. De elastische vervorming is de belangrijkste bron van de hoogteveranderingen op Groenland. De viscoelastische respons is een veel langzamer proces, te wijten aan veranderingen in ijsmassa sinds het laatste glaciale maximum, zo’n 21.000 jaar geleden.” Die respons zien we nog steeds in Noord-Amerika, waar het land met 20 millimeter per jaar omhoog komt en in Fennoscandinavië, met een landverheffing tot 10 millimeter per jaar. Op beide plaatsen bevond zich ooit een enorme ijskap die de aarde vervormde en aangezien die nog volledig verdwenen is, blijft alleen die trage viscoelastische respons nog over. “Omdat Groenland nog een flinke ijskap heeft, valt de viscoelastische respons daar wel mee. De belangrijkste oorzaak voor de landverheffing op Groenland is dan ook het feit dat de lithosfeer zich als een veer gedraagt; de Groenlandse ijskap heeft de lithosfeer lang samengedrukt en nu het ijs sneller smelt, neemt de druk op de lithosfeer af en begint het land weer te stijgen. Omdat dit een ogenblikkelijke reactie is, is de landvervorming die wij detecteren dus (grotendeels, red.) te herleiden naar het hedendaagse ijsverlies (…) En daarnaast is er dus ook een tweede, vertraagde vervorming van land gaande, die te wijten is aan eerder verlies aan ijs dat sinds het laatste glaciale maximum heeft plaatsgevonden.”
Maar de recente landverheffing is dus grotendeels te wijten aan de snelle, antropogene klimaatverandering. Hierdoor is Groenland op sommige plekken in 10 jaar tijd wel 20 centimeter omhoog gekomen. En daar blijft het niet bij, zo voorspellen de onderzoekers. “De Groenlandse ijskap warmt verder op en de gletsjers zullen verder smelten. En in reactie op dat massaverlies zal het land blijven stijgen.”
En dat heeft gevolgen. Zo wordt Groenland bijvoorbeeld groter; voor de kust zullen nieuwe eilandjes ontstaan. “Groenland stijgt tot wel 20 centimeter per decennium. Daarmee stijgt Groenland sneller dan de wereldwijde zeespiegel zal doen. Het land gaat dus harder dan de oceaan en daardoor zal er nieuw land opduiken uit zee.” Maar daar blijft het niet bij. “Landverheffing heeft ook gevolgen voor schepen en boten. We moeten onze zeekaarten updaten om ervoor te zorgen dat ze veilig kunnen blijven varen. Ook is landverheffing iets waar je rekening mee moet houden als je nieuwe infrastructuur overweegt. Neem bijvoorbeeld een nieuwe haven: je moet er dan rekening mee houden dat de hoogte van de haven ten opzichte van de waterspiegel zal gaan veranderen.”
