Al Gore, de ex-vice president van Amerika, vertelde in 2006 het verontrustende verhaal van ons klimaat. Maar zette het mensen daadwerkelijk aan tot verandering? Waar staan we nu tien jaar later?
Alweer tien jaar geleden schokte Al Gore met zijn documentaire ‘An Inconvenient Truth’ de hele wereld. IJskappen die als de wiedeweerga smelten, de toename van orkanen en de rigoureuze stijging van de zeespiegel schrijft Al Gore in zijn film allemaal toe aan de door de mens veroorzaakte klimaatverandering. In 2007 nam hij dankzij de documentaire het alom begeerde Oscarbeeldje mee naar huis. Tegelijkertijd kwam er ook veel kritiek op de film: was Al Gore’s verwoording van het klimaatprobleem niet een tikkeltje overdreven?
Film
Bram Bregman, voormalig VN-representant, tegenwoordig businessmanager klimaatverandering bij het KNMI, en hoogleraar klimaatwetenschap en beleid bij de Radboud Universiteit zag de film ook destijds in 2006. “Al Gore was natuurlijk fenomenaal,” zegt hij. “Zowel qua presentatie, communicatief en agendasettend. Ik hoor vaak van mensen dat ze door Al Gore bepaalde duurzaamheidsprojecten op hebben gezet of duurzamer zijn gaan leven. Mensen zijn zich denk ik meer bewust geworden van de dreigingen en zijn daardoor beter gaan nadenken.” Er wordt vaak over de film gezegd dat deze heeft bijgedragen aan het klimaatbewustzijn in de wereld en een hoop mensen heeft geïnspireerd.
Overdrijven
Maar Al Gore’s inspanningen om het klimaatprobleem overal in de wereld aan de kaak te stellen, werden hem niet altijd in dank afgenomen. “Ik ken genoeg onderzoekers die zich eerlijk gezegd hebben doodgeërgerd aan Al Gore,” zegt Bregman. “Wij hadden last van zijn manier van overdrijven die zijn geloofwaardigheid aantastte. Amersfoort dat binnen no time aan zee zou liggen, ijskappen die na elkaar naar beneden zouden storten… Aan de ene kant snap ik dat wel. Om het publiek goed te raken en wakker te schudden is enige overdrijving soms nodig. Maar voor beleidsmakers en wetenschappers werkt dat erg verstorend. Wij moesten vervolgens weer gaan uitleggen: ‘nee, zo gaat dat niet, het ligt allemaal iets genuanceerder’.”
Langzaam
Nu, tien jaar nadat de film uitkwam, is er op klimaatgebied niet veel veranderd. Sterker nog, het klimaat is er op dit moment nog slechter aan toe. In 2006 was de CO2-concentratie met 300 ppm al hoog, maar vandaag de dag hebben we te maken met een CO2-concentratie van meer dan 400 ppm. “In 2015 was de toename van CO2 in de atmosfeer het hoogst van alle jaren daarvoor,” zegt Bregman. “De groeisnelheid was ongekend. Ik maak me daarom ook best zorgen over de instabiliteit van het klimaatsysteem op dit moment.” Heeft de film dan niets teweeg kunnen brengen? Daar is Bregman niet zo zeker van. De film heeft volgens hem zeker mensen wakker geschud en aangezet tot duurzamer gedrag. Alleen merk je het effect daarvan op het klimaat niet gelijk de volgende dag. “Het heeft tijd nodig,” legt hij uit. “Het klimaat verandert langzaam. Het zou zomaar kunnen dat we over dertig jaar pas het effect van Al Gore gaan zien.” Bregman legt dit wat duidelijk uit met een voorbeeld. “Er zit op dit moment nog een hele hoop warmte in de oceaan, waardoor we een temperatuurstijging gaan krijgen van een halve graad. Ook al zouden we nu wereldwijd stoppen met emissies, dan alsnog krijgen we die halve graad erbij. Daar valt niets meer aan te doen. Het klimaat heeft nou eenmaal een lange adem.”
Klimaatakkoord
Een stukje Al Gore is volgens Bregman al wel terug te zien in het klimaatakkoord van Parijs. “Het akkoord heeft tot een ongekend resultaat geleid,” zegt hij enthousiast. In het klimaatakkoord staat onder andere dat de gemiddelde temperatuur op aarde niet meer dan twee graden Celsius mag stijgen en dat landen zelfs zullen proberen te streven naar een opwarming van niet meer dan 1,5 graden Celsius. “Je zou kunnen zeggen dat Al Gore daar ook mede een bijdrage aan heeft geleverd,” zegt Bregman. “Hij heeft wel een beweging in gang gezet.”
Doordringen
Toch lijkt het gevaar van klimaatverandering nog niet echt tot mensen door te dringen. We blijven met z’n allen veel te veel CO2 uitstoten. “Alleen mensen die direct de gevolgen van klimaatverandering ondervinden, zullen ook de urgentie ervan voelen,” zegt Bregman. “Dat zijn bijvoorbeeld mensen die bij grote rivieren wonen of in Zeeland. Die zijn misschien daarom ook wel bereid om meer belastinggeld te betalen om droge voeten te houden. Maar mensen in de Achterhoek zullen zich veel minder druk maken om droge voeten. Als je kijkt naar hoogstaande prioriteiten bij gemeentes of provincies staat daar klimaatverandering vaak niet tussen. Wel merk je dat langzaam aan het besef bij mensen begint te groeien. Dat komt deels doordat zich in de wereld steeds meer extremen en rampen voordoen. Deze zijn niet alleen toe te schrijven aan klimaatverandering, maar ze zorgen voor meer bewustwording van de kwetsbaarheid van onze samenleving en dat we niet zo door kunnen gaan met onze manier van leven. Een diepgewortelde duurzaamheidsgedachte over dat we naar een nieuw systeem moeten om de wereld voor onze kinderen en kleinkinderen behapbaar te houden, komt steeds meer naar boven.”
Fiasco
Als burger kun je zeker meewerken aan een beter klimaat door duurzamere keuzes te maken. Maar het echte goud ligt in handen van politici en beleidsmakers. Toch bleken die in voorgaande klimaatconferenties niet zomaar de handen ineen te slaan. Doelen werden niet behaald, vergaderingen gingen moeizaam en de klimaatconferentie van Kopenhagen liep al helemaal uit op een fiasco. Waar ligt dat nou aan? “Belangen,” zegt Bregman stellig. “Een klimaatakkoord wordt gemaakt op basis van consensus. Iedereen moet het er mee eens zijn. Maar vaak zijn belangen zo tegenstrijdig. Kijk naar Saoedi-Arabië, een belangrijk olieproducerend land. Saoedi-Arabië wil wel compensatie voor gederfde inkomsten. Dan is het erg lastig om compromissen te sluiten.” Een andere reden is het historisch perspectief. “Landen wijzen in eerste instantie naar de rijke landen die de meeste vervuiling hebben veroorzaakt,” legt Bregman uit. “Westerse landen, zoals de Verenigde Staten en Angelsaksische landen worden er voornamelijk op aangekeken. ‘Het is bij hen begonnen dus moeten ze ook zelf maar het vuil opruimen,’ zo wordt erover gedacht.”
Nu, tien jaar na de documentaire van Al Gore en bijna dertig jaar na de eerste geluiden over klimaatverandering, boeken we nog steeds niet veel vooruitgang. Zijn we niet al te laat? “Nee hoor, te laat zijn we nog niet,” zegt Bregman geruststellend. “Maar we kunnen niet blijven wachten. Bedenk dat er nu al eilandstaten zijn die vanwege de zeespiegelstijging de bevolking moet verplaatsen naar andere landen. Omdat het klimaat traag reageert kun je echter niet zeker weten wanneer het echt te laat is. Vandaar dat het voorzorgsprincipe zo belangrijk is. Je kunt het klimaatsysteem namelijk niet stoppen als het te hard gaat, bijvoorbeeld met het smelten van de ijskappen aan de polen. Daarom is het wel de bedoeling dat er nu wat gaat gebeuren.” Met het klimaatakkoord van Parijs zijn we in ieder geval op de goede weg. “Met mijn ervaring in de VN weet ik dat het echt fantastisch is dat dit akkoord er op dit moment ligt. Ik besef ook dat het er nu op neerkomt dat het ook echt uitgevoerd wordt. En dat kan taai zijn, taaier dan je wilt. Maar dat is helaas de realiteit. In ieder geval zijn we tot dit akkoord gekomen. Dat is al heel wat!”
