Iedere week bespreekt Scientias.nl een bekende of minder bekende complottheorie. Deze week: de overheid zou het aidsvirus hebben gecreëerd om zwarten en homo’s uit te roeien.
Begin jaren ’80 hield een mysterieuze epidemie de wereld in haar greep. Het was onbekend wat de ziekte precies was. Dokters vonden een ongewoon hoog aantal gevallen van zeldzame vormen van kanker, longontstekingen en andere ziekten, en schaarden alle gevallen bij elkaar onder de naam acquired immunodeficiency syndrome (afgekort ‘aids’) om aan te geven dat het ging om een afbraak van weerstandssystemen. In 1982 begon de medische wereld deze gevallen in de gaten te houden, en een jaar later, in 1983, werd het HIV1-virus gevonden – het prominente virus dat aids veroorzaakt.
Aids komt statistisch gezien het meest voor bij homoseksuele mannen*. Wereldwijd leven volgens de Wereld Gezondheidsorganisatie naar schatting zo’n 34 miljoen mensen met aids. Hoeveel van die besmettingen bij homo’s voorkomt, is lastig vast te stellen. Maar wel is het duidelijk aantoonbaar dat aids veel vaker voorkomt bij homoseksuelen dan bij hetero’s. Homo’s zijn nu eenmaal vrijer in hun seksuele contacten en gebruiken minder vaak bescherming.
Niet genetisch
Het feit dat vooral aids onder zwarte mensen statistisch vaker voorkomt, is niet genetisch. Het aidsvirus maakt geen onderscheid, en er is geen enkele medische link te leggen tussen ras en de vatbaarheid voor aids. Vooral in de Verenigde Staten is aids een groot probleem onder zwarten, omdat zij (zeker twee decennia geleden) als etnische groepering minder toegang hadden tot medische hulp, maar ook omdat de anti-aidsvoorlichting zich vooral richtte op blanke homo’s.
Die hoge cijfers zorgen ervoor dat er een behoorlijke groep mensen is gaan geloven dat het aidsvirus eigenlijk wel heel goed uitkomt voor de overheden. Homo’s worden namelijk nog lang niet overal hetzelfde behandeld (tot voor kort mochten ze niet eens het Amerikaanse leger in), en Afro-Amerikanen zijn in de VS vaak arme en criminele groepen. Het zou dus wel erg goed uitkomen als die groepen systematisch zouden ‘verdwijnen’, redeneren sommigen. Daarom is, samen met het aidsepidemie zelf, de theorie ontstaan dat aids in een laboratorium is gecreëerd door ‘de overheid’. Die zou daarin een onschuldige, maar effectieve manier zien om de lagere klassen in de samenleving de kop in te drukken.
Die groepen zijn niet te missen. In 2006 deden wetenschappers onderzoek naar het geloof van deze theorie. Ze vroegen aan zwarte mensen uit achterstandswijken of zij geloofden dat het aidsvirus door overheden was geproduceerd. Bijna een kwart van de ondervraagden dacht dat dat zo was, en nog eens een kwart zei het niet te weten. In andere studies onder zowel Afro-Amerikanen en Latino’s kwam eenzelfde conclusie naar voren, maar uit die studies bleek ook dat meer dan de helft van de ondervraagden dacht dat de overheid een medicijn tegen aids had, maar dat niet verspreidde. Veel meer zwarten en Latino’s deelden deze meningen dan blanken of bijvoorbeeld Aziaten, concluderen de wetenschappers.
De onderzoekers noemen een paar mogelijke redenen voor deze hoge cijfers. Deze gemeenschappen leven, vooral in Amerika, in kansarme gebieden. Daardoor voelen zij een hoger gevoel van oneerlijkheid tegen hun eigen etniciteit en denken ze vaak dat de overheid zich niet om hen bekommert. Ook hebben veel inwoners van deze gemeenschappen een slechte (seksuele) voorlichting gehad, en komt aids onder deze groepen door sociale redenen veel meer voor. Ook vertrouwen zij de (doorgaans blanke) media niet.
Het Tuskegee-schandaal
Maar het is nog een andere reden, en die begint in 1932. Toen begon namelijk een berucht experiment in de kleine Amerikaanse gemeente Tuskegee (Alabama). De Amerikaanse overheid wilde in die tijd kijken naar het verloop van een andere geslachtsziekte die snel om zich heen greep: syfilis. Om die ziekte te onderzoeken, hebben medici 40 jaar lang (tot 1972) een groep van 400 mannen in die omgeving bekeken die aan syfilis leden. Maar in plaats van hen te behandelen met wat toen als medicijnen tegen de ziekte gezien werd, negeerden zij de patiënten en gaven ze hen nepmedicijnen. Ook nadat in 1942 werd uitgevonden dat penicilline een effectief medicijn was tegen syfilis, werden de mannen niet behandeld. Als gevolg van deze wanpraktijken overleed een tiental mensen en werden nog veel meer mensen ernstig ziek. Het ‘Tuskegee-experiment’ is altijd een zwarte bladzijde geweest in de Amerikaanse geschiedenis, ook nadat president Bill Clinton in 1997 officieel excuses aanbood. Het is een belangrijke reden waarom zo veel arme zwarten deze complottheorie nog steeds aanhangen.
Oorsprong: Kinshasa
“Aids komt niet uit een laboratorium”, stelt Soa Aids Nederland. Maar waar komt het dan wel vandaan? Het traceren van de herkomst van aids is iets waar virologen zich al decennia mee bezig houden. De eerste menselijke infectie van aids werd is terug te brengen tot 1959, tot een man uit Kinshasa, de hoofdstad van wat nu de Democratische Republiek van Congo in Midden-Afrika is. Het is niet duidelijk hoe hij besmet is geraakt.
In 1999 maakten onderzoekers bekend de herkomst van het aidsvirus te hebben gevonden. Ze vonden het HIV1-virus in chimpansees die in het westen van equatoriaal Afrika leefden. Wetenschappers vermoeden dat deze apen het virus overdroegen naar jagers, die de dieren slachtten. Daarbij kwam het besmette apenbloed in aanraking met dat van mensen, en van daaruit is aids als een epidemie over de wereld verspreid.
Niet precies, maar wel bewezen
Dit is echter slechts de meest aanvaarde theorie. Virologen moeten bekennen niet met pure precisie te kunnen zeggen waar het aidsvirus is ontstaan. Daarvoor is het te lang geleden, en in die tijd was er nog te weinig over bekend. Wel wijst alle bewijs erop dat primaten zoals chimpansees al veel langer een vorm van het aidsvirus met zich meedroegen. Het zogenaamde simian immunodeficiency syndrome wordt getraceerd in apen tot wel honderden jaren terug. Daarmee is vrij zeker vast te stellen dat het aidsvirus zoals we dat nu kennen op een onzeker moment is overgedragen op mensen, waarschijnlijk jagers. Maar wie die eerste jager dan was, zal waarschijnlijk altijd onbekend blijven.
* Veel onderzoeksinstellingen die zich met aids bezig houden, gebruiken de term ‘homo’s’ niet. Dit zou namelijk onder andere kunnen suggereren dat homofilie een genetische aanleg is waar het aidsvirus op af komt. Dat is natuurlijk niet zo. Maar omwille van de politieke correctheid gebruiken deze instellingen de term ‘mannen die seks hebben met mannen’. Vanwege de leesbaarheid van het artikel gebruikt Scientias wel de term homo’s.