Testosteron geeft de man zijn ego, zijn kracht en agressie. Denken we vaak. Maar wist je dat het geslachtshormoon – in ieder geval bij sommige dieren – ook vriendelijk en sociaal gedrag stimuleert?
“Volgens mij hebben we voor het eerst laten zien dat testosteron zowel non-seksueel, sociaal gedrag kan promoten als agressie, bij hetzelfde dier”, vertelt universitair hoofddocent Aubrey Kelly van de Emory University. De psycholoog deed samen met neurowetenschappers onderzoek bij Mongoolse gerbils. Daaruit bleek ook hoe testosteron de activiteit van knuffelhormoon oxytocine in de hersenen beïnvloedde.
Agressief en knuffelig tegelijk
Studies bij mensen tonen keer op keer aan dat testosteron agressief gedrag versterkt. Kelly en haar man Richmond Thompson, neurowetenschapper aan Oxford, gingen er in eerste instantie van uit dat het typisch mannelijke geslachtshormoon niet alleen agressief gedrag richting indringers verergert, maar tegelijkertijd ook sociaal gedrag vermindert. Maar daarna bedachten ze een gewaagdere hypothese: zou het niet juist tot meer positieve sociale reacties leiden in situaties waarin prosociaal gedrag gewenst is?
Om deze theorie te testen voerde Kelly in haar lab experimenten uit met Mongoolse gerbils. Deze woestijnratten zijn langdurig een koppel en brengen hun jongen samen groot. Terwijl de mannetjes agressief kunnen worden in de paartijd en om hun territorium te verdedigen, knuffelen ze ook het vrouwtje als ze zwanger wordt en zijn ze beschermend richting hun jongen.
Superman
In één experiment werden een mannetjes- en vrouwtjesgerbil aan elkaar voorgesteld. Ze besloten al snel een paar te vormen en het vrouwtje raakte zwanger. Het mannetje werd zoals verwacht lekker knuffelig richting zijn vrouwtje. Maar de vraag was of dat zo bleef toen de wetenschappers hem een shot testosteron toedienden. Zou dat zachtaardige gedrag dan niet direct plaatsmaken voor meer agressie? Dat bleek niet het geval. “We waren verrast dat de mannetjesgerbil zelfs nóg meer ging knuffelen en nóg liever werd voor zijn partner”, reageert Kelly. “Hij werd een ‘superman’.”
In een ander experiment kwam er een indringer aan te pas. De vrouwtjes werden uit hun kooi gehaald, zodat de mannetjes, die net een testosteroninjectie hadden gehad alleen in hun kooi zaten. En toen werd er een onbekend mannetje geïntroduceerd…
“Normaal gesproken gaat het ene mannetje achter het andere aan in de kooi of het probeert de confrontatie te vermijden”, legt Kelly uit. “Maar dat gebeurde nu niet. Het mannetje dat testosteron kreeg geïnjecteerd werd juist vriendelijker tegen de indringer.”
De superman schrikt wakker
Maar dat bleef niet zo. Toen de mannetjes nog een injectie met testosteron kregen, gingen ze weer hun normale jaaggedrag vertonen. “Het was alsof ze plotseling wakker schrokken en zich realiseerden dat ze in deze situatie helemaal niet vriendelijk hoorden te doen”, verklaart de psycholoog.
Dat is natuurlijk vreemd: in principe vertonen mannetjesgerbils ook agressief gedrag jegens indringers als ze geen extra testosteron krijgen toegediend. De wetenschappers hebben een verklaring: omdat de mannetjes een testosteronshot kregen terwijl ze met hun vrouwtjes waren, werden ze niet alleen knuffeliger richting hun partner, maar ook socialer naar andere mannetjesgerbils. De tweede dosis testosteron kregen ze niet waar hun partner bij was en zou daarom juist weer tot agressiever gedrag leiden. “Het lijkt erop dat testosteron passend gedrag versterkt”, zegt Kelly. “Het versterkt de neiging om zachtaardig en beschermend te zijn of juist agressief als de situatie daar om vraagt.”
Net als in de natuur
De experimenten bootsen het proces in de natuur vertraagd na: in hun natuurlijke habitat verhoogt het paren met een partner het testosteronniveau, waardoor de mannetjes knuffelig gedrag gaan vertonen en daarna beschermend zijn naar hun jongen, zelfs als het testosteronniveau weer zakt.
Als een rivaal het territorium van de gerbil binnendringt zorgt een nieuw shot testosteron er direct voor dat hij zich agressief gaat gedragen richting de binnendringer om zo zijn pups te beschermen. Testosteron helpt de dieren zo om snel te kunnen schakelen tussen prosociaal en antisociaal gedrag op het moment dat hun omgeving verandert.
Testosteron versus oxytocine
Tenslotte keken de onderzoekers nog naar de interactie tussen testosteron en oxytocine in de hersenen: bij de mannetjesgerbils die testosteron kregen toegediend, was er ook meer activiteit van oxytocine in de hersenen te zien tijdens de interacties met hun partner. “We weten dat het oxytocine- en het testosteronsysteem overlappen in de hersenen, maar we weten niet precies waarom”, legt Kelly uit. “Onze resultaten tonen aan dat een van de redenen voor de overlap is dat de twee hormonen samen kunnen werken om prosociaal gedrag te stimuleren.”
Menselijk gedrag is natuurlijk veel complexer dan dat van een gerbil, maar de onderzoekers zeggen dat hun bevindingen een basis leggen voor studies bij andere soorten, waaronder mensen. Onze hormonen zijn hetzelfde en de delen van de hersenen waar ze invloed op hebben zijn eveneens gelijk”, zegt Thompson. “Dus als we begrijpen hoe hormonen, zoals testosteron, andere dieren helpen om zich aan te passen aan een snel veranderende sociale context, kunnen we ook beter voorspellen en begrijpen hoe diezelfde moleculen in ónze hersenen bijdragen aan onze sociale reacties op de wereld om ons heen.”
