De verbijstering was groot toen wetenschappers zich jaren geleden realiseerden dat de ‘blauwe stenen’ van Stonehenge uit een gebied komen dat 225(!) kilometer verderop ligt. En nu wordt het nog gekker, want één van de tot voor kort tot de blauwe stenen gerekende keien lijkt een heel andere afkomst te hebben en komt mogelijk van nog verder weg!
Tot die voorzichtige conclusie komen wetenschappers in het Journal of Archaeological Science: Reports. Hun studie handelt over de zogenoemde ‘Altaarsteen’. De steen maakt onderdeel uit van de binnenste ring van Stonehenge en wordt eigenlijk al decennialang gerekend tot de bluestones, oftewel de blauwe stenen (zie kader).
Het wereldberoemde Stonehenge in Groot-Brittannië is een prehistorisch monument dat ergens tussen 3000 en 2000 voor Christus werd opgericht. Kenmerkend voor het monument zijn natuurlijk de enorm zware, vier meter hoge stenen die in een grote cirkel zijn opgesteld en waarop horizontaal weer andere stenen rusten. In die cirkel bevindt zich echter nóg een cirkel, opgebouwd uit de zogenoemde blauwe stenen (bluestones). In de negentiende eeuw werden deze stenen ook wel aangeduid als ‘uitheems’, omdat ze – in tegenstelling tot de stenen die de buitenste ring van Stonehenge vormen – van nature niet in de omgeving van Stonehenge voorkomen. En later onderzoek heeft uitgewezen dat ze – zeker naar prehistorische begrippen – behoorlijk uitheems zijn en hun oorsprong vinden in een gebied dat maar liefst 225 kilometer(!) van Stonehenge verwijderd is.
Hoewel de Altaarsteen al jaren tot de bluestones gerekend wordt, weten we ook al jaren dat het wel een beetje een vreemd eend in de bijt is. Want waar de andere blauwe stenen allemaal tot de stollingsgesteenten gerekend kunnen worden, is de Altaarsteen een zandsteen. En daarmee moet deze dus wel een andere herkomst hebben dan de andere blauwe stenen. En eerder onderzoek bevestigde dat; waar eigenlijk alle blauwe stenen uit de Presili-heuvels in het westen van Wales komen, zou de Altaarsteen zijn herkomst vinden in gesteentelagen die ook wel aangeduid worden als Old Red Sandstone. Heel schokkend was dat allemaal niet, want de gesteentelagen in kwestie bevonden zich ook in het westen van Wales. En dus stamden de blauwe stenen nog steeds allemaal grofweg uit hetzelfde gebied.
Toch niet?
Maar het nieuwe onderzoek zet dus een streep door die conclusie en stelt dat de Altaarsteen waarschijnlijk niet uit de Old Red Sandstone komt. “Het is tijd om onze horizon te verbreden,” zo stellen de onderzoekers in hun artikel.
Hoe zit dat precies?
De onderzoekers baseren hun conclusie op een uiterst gedetailleerde analyse van monsters afkomstig uit de Old Red Sandstone in Wales, oftewel het gebied waarin de Altaarsteen naar verluidt zijn oorsprong zou vinden. Ze keken daarbij onder meer naar de bariumconcentratie van de monsters. Want één van de kenmerken die de Altaarsteen zo bijzonder maakt, is dat deze opvallend veel barium herbergt. Van de 58 monsters afkomstig uit het gebied waarin de Altaarsteen vermoedelijk zijn herkomst vindt, waren er echter slechts vier die qua bariumconcentratie enigszins bij die van de Altaarsteen in de buurt kwamen. En toen onderzoekers nog eens verder op die vier monsters inzoomden, stuitten ze op een met de Altaarsteen ‘contrasterende mineralogie’. Het wijst erop dat deze vier monsters – ook al lijken ze op het eerste gezicht misschien enigszins op de Altaarsteen – niet dezelfde herkomst hebben als de Altaarsteen, zo concluderen de onderzoekers.
Geen blauwe steen?
Hun analyse wijst er dus op dat de Altaarsteen niet uit het westen van Wales komt. Maar waarom wordt dat dan wel al jarenlang aangenomen? Dat heeft mede te maken met het feit dat de steen – ondanks dat het dus een beetje een vreemde eend in de bijt is – toch altijd tot de blauwe stenen is gerekend, zo stellen de onderzoekers. “Er is geen twijfel dat het feit dat de Altaarsteen als een ‘blauwe steen’ wordt beschouwd, ons denken over de al lang gekoesterde visie omtrent de oorsprong ervan, heeft beïnvloed,” aldus de wetenschappers. “En daarom stellen we voor om de Altaarsteen te deklassificeren als een bluestone en de banden tussen de uit de Preseli-heuvels afkomstige blauwe stenen af te kappen.”
Oorsprong vinden
Maar als de Altaarsteen geen blauwe steen is en niet uit het westen van Wales komt, waar komt deze dan vandaan? Wetenschappers moeten ons het antwoord op die vraag voor nu schuldig blijven. “Dat wordt een zoektocht,” vertelt hoofdonderzoeker Richard E. Bevins aan Scientias.nl. “En daarom hebben we een onderzoeksteam van geologen met een breed scala aan specialismen samengesteld, zodat we de mineralogische en geochemische kenmerken van de Altaarsteen volledig kunnen gaan verkennen.” Maar dat is mogelijk niet genoeg. “We hebben ook wel een beetje geluk nodig (om de herkomst van de Altaarsteen te vinden, red.),” erkent Bevins. De zoektocht zal zich in eerste instantie gaan richten op gesteentelagen jonger dan de Old Red Sandstone die eveneens veel barium herbergen. Sommige daarvan bevinden zich een stuk noordelijker dan de Preseli-heuvels en het zou dus zomaar kunnen dat de Altaarsteen een nog langere weg naar Stonehenge heeft moeten afleggen dan de blauwe stenen.
Weten waar de verschillende stenen van Stonehenge hun oorsprong vinden, lijkt misschien niet zo belangrijk. Maar dat is het wel, zo stelt Bevins. “Als we de oorsprong van de Altaarsteen vinden, kunnen we mogelijk ook een beter beeld krijgen van de mensen die de stenen hiernaartoe brachten en de mensen die Stonehenge bouwden (…) De belangrijkste implicatie van deze studie is dat er een kans is dat de Altaarsteen niet naar Stonehenge is gebracht door de mensen die de blauwe stenen vanuit Wales naar Stonehenge brachten,” stelt Bevins.
