Stijgend opleidingsniveau blijkt de drijvende kracht achter ontkerkelijking

Niet de welvaart en individualisering, maar het feit dat we allemaal steeds geleerder worden, zorgt ervoor dat de kerken leeglopen.

Dat concludeert onderzoeker Joris Kregting – verbonden aan de Radboud Universiteit – in zijn nieuwe onderzoek waarop hij gisteren is gepromoveerd. Zijn conclusie is best verrassend; over het algemeen wordt de ontkerkelijking in Nederland verklaard door de naoorlogse welvaart en individualisering. “Die spelen zeker een rol, maar de belangrijkste factor, zo blijkt uit ons onderzoek, is het steeds hogere opleidingsniveau van de Nederlander,” aldus Kregting. “Welvaart en sociale zekerheid zijn vooral een verklaring voor de secularisering in het begin van onze onderzoeksperiode (in de tijd dat de verzorgingsstaat opkwam en men, zeker in vergelijking met vooroorlogse generaties, opgroeide met meer sociale zekerheid). Individualisering, in termen van de opkomst van alleenstaanden, is juist meer een verklaring voor de meest recente periode van secularisering. Onderwijsexpansie daarentegen speelt over de hele onderzoeksperiode een grote rol als verklaring van secularisering.”

Rationeler en meer ‘in control’
Maar hoe zorgt een hoger opleidingsniveau er nu precies voor dat mensen de kerk links laten liggen? Het antwoord is tweeledig, zo vertelt Kregting aan Scientias.nl. “Het verband tussen opleidingsniveau en religiositeit wordt theoretisch onderbouwd met de ideologie van het wetenschappelijk rationalisme. Natuurlijk heeft dit te maken met hoe westerse schoolsystemen zijn opgebouwd, met de nadruk op bewijsvoering en de verkondiging van een naturalistisch en mechanistisch wereldbeeld. Maar wat mogelijk nog belangrijker is: mensen krijgen, geholpen door de enorme technologische ontwikkelingen vanuit de wetenschap, meer en meer het gevoel de controle over hun leven te hebben. De eigenwaarde en zelfvertrouwen van mensen nemen toe, we zijn eerder pragmatisch dan hulpeloos en dit botst met het traditionele autoritaire dogmatische christelijke wereldbeeld.”

Lopend vuurtje
Een hoger opleidingsniveau leidt dus tot rationelere mensen, die zich ‘in control’ voelen en minder de behoefte hebben aan het geloof. En die kijk op het leven verspreidt zich als een lopend vuurtje door de Nederlandse samenleving, zo legt Kregting uit. “De onderwijsexpansie beïnvloedt de hele samenleving. Oftewel: door de toegenomen verkondiging van het vaak seculiere wereldbeeld door hoogopgeleiden worden ook andere Nederlanders ontvankelijker voor secularisering.”

WIST JE DAT…
…de niet-religieuze Nederlander volgens cijfers van het CBS in 2018 voor het eerst in de meerderheid was? In dat jaar rekende 49% van de Nederlanders ouder dan vijftien jaar zich tot een religieuze groepering. Je zou op basis daarvan kunnen concluderen dat religie op zijn retour is. Maar klopt dat wel? Yvonne Zonderop – auteur van het boek ‘Ongelofelijk. De verrassende comeback van religie’ stelt van niet. Dat religieuze instituten – en dan met name de katholieke kerk – terrein verliezen, staat buiten kijf. Maar religie is niet langer enkel binnen de vier muren van een kerk of moskee te vinden, zo betoogt ze in haar boek. “Het hele idee dat er twee soorten mensen zijn, namelijk gelovig of ongelovig, doet geen recht aan de veelvormige werkelijkheid.” Het lijkt correcter om te stellen dat het religieuze landschap in Nederland verandert en of er in dat landschap nog toekomst is voor dé kerk als hét instituut, is ook volgens Zonderop twijfelachtig. “Een situatie waarin één kerk het antwoord is voor miljoenen mensen: dat is niet meer van deze tijd.” Meer weten? Lees het hele interview met Zonderop hier.

Het onderzoek
Kregting baseert zijn conclusies op een analysemodel dat hij losliet op data uit twee onderzoeken. “In ons analysemodel koppelen we gegevens over sociaal-culturele ontwikkelingen zoals die in Nederland na de Tweede Wereldoorlog hebben plaatsgevonden (bijvoorbeeld onderwijsexpansie en individualisering) aan enquêtegegevens op individueel niveau uit de periode 1966-2015 (van de surveyonderzoeken God in Nederland en Sociaal Culturele Ontwikkelingen in Nederland). Er ontstaat zo een model voor een uitzonderlijk onderzoeksperiode van 50 jaar met bijna 7.000 respondenten.” Het is voor het eerst dat de wetenschap de ontkerkelijking over zo’n lange periode probeert te verklaren.

Het buitenland
Hoewel het onderzoek zich beperkt tot de situatie in Nederland, is ontkerkelijking een proces dat we momenteel in veel landen zien optreden. We vroegen Kregting of de resultaten van zijn nieuwste onderzoek ook van toepassing zijn op die andere landen en de ontkerkelijking aldaar dus ook voornamelijk te verklaren is door een stijgend opleidingsniveau. Kregting wil die conclusie niet te snel trekken. “In veel West-Europese landen is het proces van secularisering, in termen van de afname van institutioneel christendom, vergelijkbaar met Nederland en ook in de Verenigde Staten, vaak aangestipt als uitzondering op de westerse secularisering, zien we recent vergelijkbare ontwikkelingen. Dit houdt echter niet in dat de verklaringen in de verschillende westerse landen ook overeenkomen: sociaal-culturele ontwikkelingen als onderwijsexpansie en individualisering zijn niet in ieder land hetzelfde en als dit wel zo is dan hoeft de impact op religie nog niet hetzelfde te zijn; in ieder land is religie op een andere wijze in de nationale identiteit ingebed.”

Door de ontkerkelijking te verklaren, kunnen ook voorzichtige conclusies getrokken worden over de toekomst. En die lijkt weinig rooskleurig voor de kerk. “De verre toekomst is immer onzeker, maar gezien het voortduren van de onderwijsexpansie en individualisering is de verwachting dat ook de secularisering in Nederland in de nabije toekomst zal voortduren.”

Bronmateriaal

"Stijging opleidingsniveau motor achter ontkerkelijking in Nederland" - Radboud Universiteit
Interview met Joris Kregting
Afbeelding bovenaan dit artikel: ddzphoto / Pixabay

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd