Of je kinderen wil, is een puur individuele keuze. Denk je. Maar ondertussen zijn er allerlei sociale normen die je beïnvloeden. Onderzoek in 27 landen toont aan dat het per land verschilt hoe geaccepteerd kinderloosheid is.
Steeds meer mensen kiezen ervoor om geen kinderen te krijgen. Een land als Italië – van oorsprong katholiek met veel kinderen per gezin – heeft een van de laagste geboortecijfers van Europa. Ook in Nederland kiezen mensen er steeds vaker voor om kindvrij te blijven. De redenen lopen uiteen. Wat meespeelt is dat het voor jongvolwassenen, zeker in Zuid-Europese landen, zoveel lastiger is geworden om een huis en een vaste baan te vinden. Daardoor stellen ze het krijgen van kinderen uit en in sommige gevallen is het dan te laat.
Veranderde houding
Maar ook de houding van mensen jegens kinderloosheid verandert. De onderzoekers maken daarbij onderscheid tussen zogenoemde prescriptieve en proscriptieve houdingen. Prescriptief gaat over de mate waarin het wordt afgekeurd als een vrouw of man ervoor kiest om nooit kinderen te krijgen. Proscriptief behelst meer de verwachte negatieve gevolgen van kinderloosheid. “Prescriptieve attitudes richten zich op de vraag of de samenleving kinderloosheid accepteert of afwijst, terwijl proscriptieve attitudes betrekking hebben op de vraag of de samenleving het hebben van kinderen noodzakelijk acht voor een bevredigend leven”, legt hoofdonderzoeker Ivett Szalma uit aan Scientias.nl. “Dit onderscheid helpt ons te begrijpen hoe sociale normen zich ontwikkelen en beslissingen over kinderloosheid beïnvloeden. Een typisch voorbeeld hiervan is Denemarken, waar velen accepteren dat iemand geen kinderen wil, maar veel minder mensen geloven dat het mogelijk is om een bevredigend leven te leiden zonder kinderen.”
Gendergelijkheid
Uit de analyse bleek dat in landen waar relatief veel mensen geen kinderen hebben een hogere acceptatie is van vrijwillige kinderloosheid in proscriptieve zin, maar gek genoeg gold dat niet voor de prescriptieve houdingen over de consequenties voor een bevredigend leven.
Landen met meer gendergelijkheid hadden daarentegen een hogere acceptatie in zowel prescriptieve als proscriptieve zin. Misschien omdat vrouwen hier vaak een grotere rol spelen in de economie en gezien worden in rollen buiten het moederschap. “Gendergelijkheid speelt een belangrijke rol bij de acceptatie van vrijwillige kinderloosheid, omdat het een directe invloed heeft op hoe maatschappelijke rollen en verwachtingen ten aanzien van ouderschap worden waargenomen”, legt de onderzoeker uit. “In samenlevingen waarin de gendergelijkheid groter is, worden traditionele rolpatronen minder benadrukt. Als gevolg daarvan wordt het idee dat kinderloosheid ook een geldige en bevredigende keuze kan zijn steeds meer geaccepteerd.”
Religie geen invloed
Vrouwen, hoger opgeleiden en in sommige gevallen jongere mensen accepteerden vrijwillige kinderloosheid ook vaker, mogelijk omdat ze zich meer bewust zijn van de fysieke, emotionele en financiële kosten van kinderen. Ouderen waren meer afkeurend over mensen die ervoor kozen geen kinderen te krijgen, misschien een weerspiegeling van generatieverschillen. Interessant genoeg speelde religie op nationaal niveau geen rol, hoewel op individueel niveau, mensen die meer religieus waren beide dimensies van vrijwillige kinderloosheid minder accepteerden.
Dat is een heel opmerkelijk resultaat. “Want in het verleden was het volkomen duidelijk dat meer geseculariseerde landen lagere vruchtbaarheidscijfers en meer kinderloosheid hadden. Het lijkt er echter op dat dit vandaag de dag niet meer opgaat, aangezien zelfs religieuze landen, zoals Polen, lage vruchtbaarheidscijfers hebben. En Italië, dat ook als een religieus land wordt beschouwd, heeft een van de hoogste kinderloosheidscijfers”, aldus Szalma.
Scandinavische landen en Nederland
In het algemeen blijken de verschillen tussen landen groot. “De Scandinavische landen accepteren kinderloosheid van vrouwen het meest en de post-socialistische landen in Oost-Europa het minst. Er zijn echter enkele uitzonderingen: Nederland volgt de trend van de Scandinavische landen. Binnen de groepen landen zijn er bovendien nog steeds verschillen. Polen is bijvoorbeeld veel toleranter dan landen als Hongarije of Bulgarije.”
Szalma vertelt verder: “In Denemarken is kinderloosheid het meest geaccepteerd, normatief gezien, maar het land staat ergens in het midden als het gaat om het idee dat het krijgen van kinderen noodzakelijk is voor een bevredigend leven. Aan de andere kant accepteert Ierland de prescriptieve dimensie minder, maar de proscriptieve dimensie veel meer, wat betekent dat de mensen daar juist denken dat het mogelijk is om een bevredigend leven te leiden zonder kinderen. Interessant genoeg behoren de landen met de hoogste kinderloosheidscijfers, zoals Zwitserland en Italië, niet tot de landen met de meest tolerante houding.”
Politieke trends
In de toekomst zullen alleen maar meer mensen geen kinderen willen en zal het ook breder worden geaccepteerd, verwacht de onderzoeker. “Op basis van de huidige trends is het waarschijnlijk dat de acceptatie van vrijwillige kinderloosheid blijft groeien, vooral in landen waar gendergelijkheid toeneemt. Dit lijkt me een logische sociale ontwikkeling, aangezien het voor mensen volledig acceptabel zou moeten zijn om andere levensdoelen na te streven dan het ouderschap”, besluit Szalma.
“Tegelijkertijd laten de huidige politieke trends een opkomst zien van populistische partijen, die demografische achteruitgang vaak tot de kern van hun agenda maken. Omdat deze partijen immigratie, gendergelijkheid en de rechten van lhbti+-gemeenschappen afwijzen, kan de acceptatie van vrijwillige kinderloosheid in sommige landen stagneren of zelfs afnemen. In dit politieke klimaat worden de verschillen in houding ten opzichte van vrijwillige kinderloosheid waarschijnlijk nog groter in de verschillende regio’s van Europa.”
