Als je eens vuurvliegjes ziet, is je misschien opgevallen dat ze niet constant ‘aan’ staan, maar dat er een patroon is. Vuurvliegjes zijn net kleine vuurtorens. Ze gebruiken lichtsignalen, die uit speciale lantaarns op hun achterlijf komen, om met elkaar te communiceren. En nu blijkt dat een bepaalde achtpotige hier garen bij spint.
Bij de vuurvliegsoort Abscondita terminalis zenden mannetjes meerdere lichtpulsen uit met hun twee lantaarns om vrouwtjes aan te trekken, terwijl de vrouwtjes enkelvoudige lichtsignalen uitzenden met hun ene lantaarn om mannetjes te lokken. Een heel duidelijke manier van contact, die in de war wordt geschopt door een spin. Chinese wetenschappers hebben namelijk ontdekt dat de wielwebspin, de Araneus ventricosus, de signalen van gevangen vuurvliegmannetjes manipuleert, die zo hun soortgenoten ongewild de dood injagen.
Valse lokroep
De onderzoekers laten zien hoe de spin de mannelijke vuurvliegjes voor de gek houdt door ze in zijn web te vangen en de arme diertjes vervolgens dwingt lichtsignalen uit te zenden die lijken op de loksignalen van vrouwelijke vuurvliegjes. Dit misleidende signaal trekt andere mannetjes aan, die dan ook in het web terechtkomen en als volgende maaltijd dienen voor de wielwebspin.
Spidermanipulatie
Dit opmerkelijke gedrag werd ontdekt door hoofdonderzoeker Xinhua Fu van de Huazhong Agricultural University in China, die tijdens veldwerk meerdere mannelijke vuurvliegjes zag vastzitten in de spinnenwebben. Opvallend genoeg zag hij zelden vrouwelijke vuurvliegjes. Toen ging Fu eens diep nadenken: is het mogelijk dat de spinnen op de een of andere manier de lichtsignalen kunnen manipuleren?
Om die hypothese te testen, voerde hij samen met anderen veldexperimenten uit. Ze observeerden het gedrag van de spinnen in de natuur en namen ook de vuurvliegjes en hun lichtsignalen nauwgezet onder de loep. Hieruit bleek onder andere dat er veel vaker mannelijke vuurvliegjes gevangen zaten in spinnenwebben met een spin erin, vergeleken met webben zonder spin.
De aantrekkingskracht
De lichtsignalen van de mannelijke vuurvliegjes in deze spinnenwebben waren heel anders dan normaal, concludeerden de entomologen. Ze leken als twee druppels water op de signalen van vrije vrouwelijke vuurvliegjes. De gevangen mannetjes gebruikten enkelvoudige pulsen met slechts één van hun lantaarns, in plaats van beide. Zónder de aanwezigheid van de spin in het web lokten deze gevangen mannetjes zelden andere mannetjes.
Geen SOS-signaal
De onderzoekers vermoeden dat de mannetjes er niet zelf voor kiezen om een ander lichtsignaal uit te zenden, bijvoorbeeld als een soort SOS-signaal, maar dat de spinnen de signalen van de vuurvliegjes expres veranderen om meer vuurvliegjes in het web te vangen. “De ogen van wielwebspinnen kunnen niet zo scherp zien. Ze vertrouwen meer op ‘temporele scherpte’ (het tijdsbestek van een lichtsignaal, red.) dan op ruimtelijke scherpte om lichtsignalen te onderscheiden”, legt Li uit. “Wanneer de spin bioluminescente signalen van gevangen mannetjes detecteert, komt hij in actie: hij valt zijn prooi aan met herhaalde wikkel-bijt-aanvallen.”
Mimicry
Uit de studie blijkt dat de roofdieren erg creatief omgaan met de communicatiemethoden van een bepaalde prooi. De spinnen zijn zo geëvolueerd dat ze de vuurvliegmannetjes als specifiek doelwit in het vizier hebben. De onderzoekers schrijven dat er waarschijnlijk nog veel meer onontdekte voorbeelden zijn in de natuur waarin roofdieren gebruikmaken van mimicry (imitatie) om het gedrag van hun prooi te manipuleren voor hun eigen gewin. Het gaat hierbij dan niet alleen om lichtsignalen, maar ook om geluid, feromonen of andere communicatiemiddelen in het dierenrijk.
Er is volgens de Chinese entomologen meer onderzoek nodig om te bepalen welke handeling van de spin nu precies verantwoordelijk is voor de verandering van de lichtsignalen van de gevangen mannetjes: is het de beet zelf of het gif van de spin? Dit fascinerende verhaal wordt ongetwijfeld vervolgd.
