Naar de zon kijken om de tijd te bepalen, dat is niet zo moeilijk. Maar ook de seizoenen exact voorspellen, zoals de Azteken in Mexico konden, is wél erg knap.
Aan de hand van de zon hielden ze een agrarische kalender bij die precies de seizoenen bepaalde en zelfs corrigeerde voor schrikkeljaren. Voordat de Spanjaarden kwamen in 1519 was er in de Vallei van Mexico, nu Mexico City, een agrarisch systeem dat een voor die tijd extreem grote gemeenschap wist te voeden. Sevilla, toentertijd het grootste stedelijke centrum in Spanje, had een bevolking van minder dan 50.000. In Mexico City leefden al 3 miljoen mensen.
Mislukte oogsten
In een regio met een droog voorjaar en moessonregens in de zomer is het van groot belang om te weten wanneer de seizoenen veranderen. Zaai je te vroeg of te laat dan kan dat een ramp betekenen voor de oogst. Alleen al het feit dat een kalender niet aanpast voor schrikkeljaren kan funest zijn.
Hoewel in koloniale documenten het gebruik van een kalender wel wordt genoemd, was lange tijd niet precies duidelijk hoe de Azteken zo accuraat de tijd wisten te bepalen. Nieuw onderzoek van de University of California laat zien dat ze de bergen rond de vallei als een zonne-observatorium gebruikten. Ze hielden bij wanneer de zon opkwam boven de pieken van de Sierra Nevada. “We zijn tot de conclusie gekomen dat ze op één specifieke plek stonden en van dag tot dag naar het oosten keken om het jaargetijde te bepalen door de opkomende zon in de gaten te houden”, legt ecologieprofessor Exequiel Ezcurra uit.
Een kerk en een berg
Om die exacte locatie te vinden, bestudeerden de onderzoekers manuscripten van de Azteken. Deze oude teksten verwijzen naar Mount Tlaloc, een berg in het oosten van de vallei. Het onderzoeksteam bekeek vervolgens de hoge bergen en de tempel op de top van de Tlaloc. Met behulp van astronomische computermodellen konden ze uiteindelijk bevestigen dat een lange verhoogde weg bij de tempel in lijn is met de opkomende zon op 24 februari, de eerste dag van het nieuwe jaar bij de Azteken.
“We denken dat ze de hele vallei gebruikten. Hun belangrijkste instrument was de vallei zelf. Als de zon opkwam op een specifiek punt achter de Sierra, wisten ze dat het tijd was om te gaan zaaien”, aldus Ezcurra. Maar de zon, gezien vanaf een vast punt op aarde, volgt niet elke dag hetzelfde traject. In de winter komt hij op in het zuidoosten, als het zomer wordt, is de zonsopkomst meer in het noordoosten. Het lukte de Azteken om daar rekening mee te houden, met behulp van de bergen als ijkpunt.
De Zonnesteen
Deze tijdsmeting heeft overigens niets te maken met de Azteekse kalender, wat feitelijk een incorrecte naam is voor de Zonnesteen, het beroemdste kunstwerk van de Azteken. Die werd enkel gebruikt voor rituelen en ceremoniële doeleinden. “Hij had geen enkel praktisch nut voor het bepalen van de tijd. De Zonnesteen is meer een monument”, aldus Ezcurra.
We kunnen vandaag de dag nog wat leren van het vernuft van de Azteken, vindt hij. “Dezelfde doelen kunnen op meerdere manieren worden bereikt. Dat is soms moeilijk te zien. We zijn niet altijd afhankelijk van moderne technologie. De Azteken waren met hun eigen methodes even goed of beter dan Europeanen in het bijhouden van de tijd.”
Moderne functie
Volgens de wetenschapper kan het observatorium van de Azteken een modernere functie krijgen. De vergelijking van oude afbeeldingen van de Vallei van Mexico met de huidige situatie maakt duidelijk dat het bos langzaam steeds hoger komt op Mount Tlaloc. Dit is waarschijnlijk het gevolg van stijgende temperaturen op lagere plekken. “In de jaren 40 lag de boomgrens ver onder de top. Nu groeien er bomen op de top zelf”, legt Ezcurra uit. “Wat een observatorium was voor de oude Azteken, kan ook een observatorium zijn in de 21ste eeuw, maar dan om klimaatverandering beter te begrijpen.”
