Slaapgebrek maakt ons een stuk minder bereid een ander te hulp te schieten

Vermoeidheid raakt dus niet alleen jezelf, maar ook je medemens.

Mensen helpen elkaar. Het is een bepalend kenmerk van homo sapiens en zelfs één van de fundamenten van een beschaafde samenleving. Maar een nieuwe studie onthult nu dat onvoldoende slaap dit fundamentele menselijke kenmerk afstompt. “Door slaapgebrek word je egoïstischer, trek je je terug uit de samenleving en kies je ervoor andere mensen niet te helpen,” vertelt onderzoeker Eti Ben Simon in gesprek met Scientias.nl.

Slaapgebrek
Dat slaapgebrek verstrekkende gevolgen heeft, weten we al langer. Zo is het onder andere in verband gebracht met een verhoogd risico op hart- en vaatziekten, depressie en diabetes. Maar de nieuwe studie toont aan dat vermoeidheid niet alleen het mentale en fysieke welzijn van iemand schaadt. Een korte nacht blijkt namelijk ook invloed te hebben op ons fundamentele sociale geweten, wat ertoe leidt dat we minder bereid zijn anderen te helpen. “We beginnen steeds helderder te krijgen dat de gevolgen van slaapgebrek niet ophouden bij het individu, maar zich verspreiden naar de mensen om ons heen,” zegt Ben Simon. Kortom, hoe sociaal we als mensen ook zijn, de bereidheid om anderen te helpen lijkt sterk afhankelijk van hoeveel slaap we krijgen.

Zomertijd
De onderzoekers trekken deze conclusie onder andere op basis van een opvallende observatie. Zo bogen ze zich over drie miljoen donaties die tussen 2001 en 2016 in de Verenigde Staten aan goede doelen zijn geschonken. Opmerkelijk genoeg blijkt dat er in de week na het begin van de zomertijd – wanneer de klok een uur vooruit wordt gezet en je dus een uur korter slaapt – een stuk minder geld wordt gedoneerd; de onderzoekers zagen een daling van maar liefst 10 procent. Deze daling werd niet gezien in regio’s van het land die geen zomertijd kennen. “Zelfs een uurtje korter slaap heeft al een meetbare en een reële impact op de vrijgevigheid van mensen,” aldus Ben Simon. “Het is duidelijk een aanslag op onze aangeboren menselijke vriendelijkheid en onze motivatie om anderen in nood te helpen.”

MRI-scans
Tijdens een ander experiment bestudeerden de onderzoekers MRI- scans van het brein van 24 gezonde vrijwilligers die ofwel acht uur hadden geslapen, of een nacht wakker waren geweest. En wat blijkt? Precies het hersengebied dat we gebruiken om ons in te leven in anderen, blijkt na een slapeloze nacht minder actief. “Het is alsof dit deel van de hersenen niet meer reageert als we niet genoeg slaap hebben gekregen,” zegt Ben Simon.

Minder behulpzaam na korte nacht
In een laatste experiment volgden de onderzoekers 100 mensen gedurende drie of vier nachten. Gedurende deze tijd maten de onderzoekers de kwaliteit van hun slaap, waaronder hoe lang ze sliepen en hoe vaak ze wakker werden. Vervolgens beoordeelden ze hun bereidheid om anderen te helpen. Wilden ze bijvoorbeeld de liftdeur voor een ander ophouden, schoten ze een gewonde vreemdeling op straat te hulp of deden ze vrijwilligerswerk? Ook hieruit blijkt hoe verstrekkend de gevolgen van slaapgebrek zijn. “De mensen die de nacht ervoor slecht hadden geslapen, waren degenen die de volgende dag minder bereid en enthousiast waren om anderen te helpen,” aldus Ben Simon.

Verklaringen
De onderzoekers tonen onomstotelijk aan dat slaapgebrek onze bereidheid om anderen te hulp te schieten, sterk aantast. “In deze studie laten we zien dat onvoldoende slaap een oorzakelijke, maar voorheen niet-erkende factor is die bepaalt of mensen ervoor kiezen er voor elkaar te zijn,” stelt Ben Simon. Maar waar ligt dit precies aan? Deels is dit te herleiden naar de eerder genoemde sterke daling van de activiteit van belangrijke hersengebieden die betrokken zijn bij sociale cognitie. “Hierdoor is het voor iemand moeilijker om met een ander rekening te houden.”

Een andere, psychologische verklaring houdt verband met hoe we de wereld om ons heen waarnemen als we te weinig hebben geslapen. “We zien de wereld om ons heen dan ineens door een hele negatieve bril,” legt Ben Simon uit. “Dit heeft als gevolg dat iemand ook de bedoelingen van een ander negatiever ervaart, wat ertoe leidt dat hij of zij minder geneigd is aardig of behulpzaam te zijn.” Ten slotte heeft slaapgebrek niet alleen gevolgen voor onze menselijke geest, maar ook voor ons lichaam. “Het maakt ons kwetsbaarder voor letsel,” zegt Ben Simon. “In deze toestand is het zinvol om jezelf op de eerste plaats te zetten en onnodige activiteit en interactie te minimaliseren. Sociale terugtrekking zou daarom kunnen zijn ontstaan als een beschermend mechanisme om verdere schade te voorkomen in de kwetsbare en meer risicovolle toestand van slaapgebrek.”

Slaap is belangrijk
De studie onderstreept hoe belangrijk slaap is. “We beginnen steeds meer aanwijzingen te krijgen dat slaapgebrek leidt tot ‘asociaal’ gedrag,” zegt Ben Simon. “Onvoldoende slaap werd al in verband gebracht met een toename van eenzaamheid, verminderde empathie, een groter verlangen om alleen te zijn en nu dus met verminderde behulpzaamheid. Slaap is van cruciaal belang voor vele basale levensondersteunende systemen, zowel fysiek als mentaal.” Het betekent dat we het belang van voldoende slaap zeker niet moeten onderschatten. “Als slaap in de samenleving ondergewaardeerd wordt, kampen we straks niet alleen slaaparme artsen, verpleegkundigen en studenten, maar krijgen we ook veel meer te maken met onvriendelijkheid en minder empathische mensen,” aldus Ben Simon.

Als we gelukkiger, gezonder en een meer sociaal verbonden leven willen leiden, is het dus essentieel om slaap meer prioriteit te geven. Het wordt echter nog een behoorlijke klus om ervoor te zorgen dat iedereen regelmatig en voldoende slaap krijgt.

Slaapgebrek in ontwikkelde landen
In ontwikkelde landen meldt maar liefst meer dan de helft van alle mensen dat ze tijdens de werkweek onvoldoende slapen. “Het is daarom belangrijk dat iedereen er goed op let voldoende te slapen,” benadrukt Ben Simon. “We moeten onszelf goede slaapgewoonten aanleren. Ga elke dag rond hetzelfde tijdstip naar bed, sta rond dezelfde tijd op en beperk de hoeveelheid koffie en alcohol.” In sommige gevallen is de oplossing echter niet zo simpel. “Onze slaap wordt vaak ook beperkt door maatschappelijke eisen, zoals school of werkschema’s,” vervolgt Ben Simon. “Daarom is maatschappelijk beleid dat slaap bevordert en het belang ervan erkent, cruciaal. Flexibelere werkschema’s, op afstand werken of een latere start op school kunnen al belangrijke aspecten zijn die mensen helpen voldoende te slapen.”

De onderzoekers hopen dat hun studie het belang van een goede nachtrust hoger op de agenda zet. “Het is tijd om ons recht op een volledige nachtrust terug te eisen,” aldus Ben Simon. “Beleidsmakers en regeringen over de hele wereld zouden moeten helpen om voldoende slaap te bevorderen. Dit zal niet alleen tot gezondere en gelukkigere mensen leiden, maar zelfs tot een meer behulpzame samenleving. We moeten echt af van het idee dat slaap ‘onnodig’ of ‘tijdverspilling’ is. Een goede nachtrust is de beste vorm van vriendelijkheid die we onszelf en de mensen om ons heen kunnen geven.”