Steeds vaker is de Europese zomer extreem heet en droog. Dat is niet alleen slecht voor de gezondheid van mensen, ook de bossen op ons oude continent hebben er zwaar onder te lijden. De bomen kleuren vroegtijdig bruin of sterven zelfs af.
Het leek in 2018 wel of de herfst al in juli begon. Iedereen die in zijn zomervakantie door de Zwitserse of Duitse bossen wandelde kon met eigen ogen zien hoe groot het effect was van het hete, droge weer op de bomen in Centraal-Europa. Vooral dennen en beuken verdorden onder de brandende zon. Hun bladeren en naalden kleurden bruin en hele bossen stonden onder druk. Voor het zuiden van Europa was dat niet nieuw. Daar gebeurde het al sinds 2003, maar het doorgaans koele noorden had het nog niet eerder meegemaakt.
Minder vitale bossen
Reden voor Zwitserse onderzoekers van de ETH Zürich om de afname van groen in de Europese bossen in kaart te brengen sinds 2002. Daarvoor gebruikten ze satellietdata. Een afname van de groenheid is een teken van verminderde vitaliteit en toegenomen stress van de bomen. Ook is het een indicator van het afsterven van bossen.
De Zwitsers hebben aangetoond wat iedereen al vermoedde: het bruin worden van bossen heeft zich door heel Europa verspreid. De laatste jaren zijn vooral de Centraal-Europese bossen sterk verbruind, terwijl in de Zuid-Europese regio het meeste leed al geleden was in de jaren vanaf 2000.
De recordzomer van 2022
De onderzoekers berekenden ook de impact van de recordzomer van 2022 op de Europese bossen. Tijdens de heetste zomer sinds het begin van de metingen vond de ergste verbruining ooit plaats: maar liefst 37 procent van de bossen van Centraal- en Zuid-Europa was bruin geworden. “Dat is veel meer dan ooit in de afgelopen twee decennia is gebeurd”, aldus de onderzoekers.
En het was niet eens het doel van de studie. “We wilden alleen achterhalen hoe het weer invloed heeft op grote bosgebieden gedurende verschillende seizoenen”, vertelt hoofdonderzoeker professor Heini Wernli.
Complexe relatie
De bepalende rol van droogte was onduidelijk. “De relatie tussen bossen en het weer is veel complexer dan het op het eerste gezicht lijkt”, legt Wernli uit. “Niet iedere droge periode, zelfs als die intens is en lang aanhoudt, leidt direct tot bruine bossen”, voegt onderzoeker Mauro Hermann toe. Hoe goed bomen tegen hitte en droogte kunnen hangt niet alleen af van de actuele weersomstandigheden, maar ook van de situatie in de maanden of jaren ervoor. De onderzoekers hoopten typische weerpatronen te ontdekken die voorafgingen aan het bruin worden van de bomen.
Eén droge zomer is geen ramp
En dat is gelukt. Er bleken bepaalde meteorologische signalen te zijn, die lang voor het bruin worden van de bomen, optraden. Daarbij golden er verschillende kenmerken voor de bossen van Centraal-Europa en van de Mediterrane gebieden. “In het algemeen zien we dat er enkele periodes met weinig neerslag gedurende twee of drie jaar voorafgaan aan het bruin worden van de bossen”, zegt Hermann. Toegenomen droge periodes met een duidelijk neerslagtekort gedurende minstens twee jaar voorafgaand aan de verbruining zijn de meest opvallende voorbodes in beide regio’s. In de Mediterrane gebieden hebben frequente droge periodes van drie jaar terug zelfs al effect. In Centraal-Europa spelen meerdere periodes van hoger dan gemiddelde temperaturen voor minstens twee jaar een rol. “Voorafgaand aan de verminderde groenheid van bossen in Centraal-Europa zien we meestal twee droge, hete zomers achter elkaar”, verklaart Hermann.
Voorbeelden uit 21 jaar aan data bevestigen de bevindingen. Zo heeft de zomer van 2003, die extreem heet en droog was in grote delen van Europa, nauwelijks sporen nagelaten als het gaat om de kleur van de bossen. Sinds 2018 kreeg Europa echter te maken met meerdere periodes van grootschalige droogte en hoge temperaturen en sindsdien zijn de bossen wel ernstig verkleurd.
Niet te voorspellen
“Een belangrijke bevinding van de studie is dat de meteorologische kenmerken de consequenties van eerdere droge jaren duidelijk maken en zo dus het legacy-effect bevestigen”, aldus Hermann. Eén hete, droge zomer kunnen de Europese bossen dus wel hebben, maar als er daarna nog eentje volgt, wordt het onze bomen te veel.
Je zou denken dat je zo vrij eenvoudig kunt voorspellen of de bossen in Europa bruin zullen worden. Toch zijn de onderzoekers daar voorzichtig mee. “We hebben de verbruining achteraf geanalyseerd. We hebben niet de voorspelbaarheid ervan onderzocht”, aldus Hermann. Wat het zo moeilijk maakt, is dat droogte ook ruimte biedt aan schorskevers en schimmels en zo ook indirect verbruining in de hand werkt. Ook zijn er natuurlijk meer bosbranden wat er ook niet bepaald voor zorgt dat bossen groen blijven. Dat maakt het alles bij elkaar lastig te voorspellen.
Bruine bladeren
Onderzoeker Thomas Wohlgemuth denkt dat het niet realistisch is om het bruin worden enkel te voorspellen op basis van weerdata. Dat wil niet zeggen dat dit onderzoek enkel een zorgelijk feitje is, het kan wel degelijk leiden tot betere modellen voor de ontwikkeling van bossen en bosbeheer. “Het doelgericht monitoren van de weersomstandigheden over meerdere seizoenen kan waardevolle informatie verschaffen over of voortijdige ontkleuring van bladeren wel of niet zou kunnen plaatsvinden in de volgende zomer”, legt hij nog uit.
