Het heeft geleid tot een stijging van de zeespiegel van maar liefst 18 millimeter.
Wereldwijd zijn er ongeveer 275.000 gletsjers die enorme hoeveelheden zoet water bevatten. Maar dit reservoir krimpt snel. Een nieuwe studie, gepubliceerd in Nature, komt nu met de onomwonden cijfers. Want daaruit blijkt dat gletsjers wereldwijd – de ijskappen van Groenland en Antarctica niet meegerekend – jaarlijks een verbluffende 273 miljard ton ijs verliezen.
273 miljard ton ijs
Om het in perspectief te plaatsen: de 273 miljard ton ijs die jaarlijks verloren gaat (dat is 273 biljoen kilogram), is gelijk aan ongeveer vijf en een half keer het volume van de Bodensee, het op een na grootste meer in Centraal-Europa. “Dit is ook gelijk aan wat de gehele wereldbevolking in 30 jaar aan water consumeert, uitgaande van drie liter per persoon per dag”, zegt onderzoeker Michael Zemp, hoogleraar geografie aan de Universiteit van Zürich en hoofdonderzoeker van de studie.
Massa verloren
In 2000 bedekten gletsjers, exclusief de ijskappen van Groenland en Antarctica, een oppervlakte van 705.221 vierkante kilometer en bevatten ze wereldwijd 121.728 miljard ton ijs. Sindsdien hebben ze wereldwijd zo’n vijf procent van hun massa verloren, met regionale verliezen die variëren van 2 procent op de Antarctische en Sub-Antarctische eilanden tot maar liefst 39 procent in Centraal-Europa.
Versnelling
Opvallend is dat het ijsverlies in de afgelopen jaren flink is versneld. In de tweede helft van de onderzochte periode (2012-2023) was het verlies maar liefst 36 procent groter dan in de eerste helft (2000-2011). Het verlies van gletsjerijs is nu ongeveer 18 procent groter dan dat van de Groenlandse ijskap en meer dan twee keer zo groot als dat van Antarctica.
Studie
Voor deze nieuwe studie verzamelden de onderzoekers gegevens over veranderingen in de gletsjermassa, gebaseerd op verschillende veldmetingen en satellietwaarnemingen. Ze verzamelden 233 schattingen van gletsjermassaveranderingen uit diverse regio’s, afkomstig van zo’n 450 dataleveranciers. “Dit verschafte ons niet alleen nieuwe inzichten in regionale trends en jaarlijkse fluctuaties, we konden ook de verschillen tussen de gebruikte waarnemingsmethoden identificeren, wat ons de kans geeft om toekomstige schattingen beter te begrijpen en te verbeteren”, aldus Zemp. Het resultaat is een unieke reeks van jaarlijkse veranderingen in de massa van gletsjers tussen 2000 en 2023, die alle gletsjergebieden wereldwijd bestrijkt. Dankzij de grote hoeveelheid nauwkeurige gegevens is deze studie veel betrouwbaarder dan eerdere onderzoeken naar gletsjerveranderingen, die vaak gebaseerd waren op minder precieze of onvolledige informatie.
Zeespiegelstijging
De bevindingen zijn zorgwekkend. Tussen 2000 en 2023 hebben gletsjers wereldwijd 6.542 miljard ton massa verloren. En de gevolgen van deze wereldwijde gletsjerterugtrekking zijn enorm. Dit verlies heeft bijgedragen aan een stijging van de zeespiegel van maar liefst 18 millimeter. Het smelten van de gletsjers is dan ook, na de opwarming van de oceanen, de op één na grootste oorzaak van de zeespiegelstijging. Bovendien heeft het een veel grotere impact dan het massaverlies van de ijskappen op Groenland en Antarctica.
Twee centimeter
“Twee centimeter lijkt misschien niet veel, maar dit is enkel de bijdrage van de gletsjers, niet van al het ijs op aarde, en ook niet van de ijskappen in Groenland en Antarctica”, zegt Martin Siegert, hoogleraar Geowetenschappen en vice-voorzitter van de University of Exeter, niet verbonden aan de studie. “Sinds 1850 is de zeespiegel met twintig centimeter gestegen, waarvan de helft door de oceaan die opwarmt en uitzet, en de andere helft (tien centimeter) door smeltende gletsjers. Maar de ijskappen verliezen nu zes keer sneller massa dan dertig jaar geleden, en als die gaan veranderen, gaat het niet meer om centimeters, maar om meters.” Bovendien heeft zelfs een kleine stijging van de zeespiegel grote gevolgen, omdat het leidt tot vaker voorkomende overstromingen langs de kusten. “Elke centimeter stijging betekent dat wereldwijd twee miljoen mensen extra risico lopen op jaarlijkse overstromingen”, benadrukt Andrew Shepherd, hoofd van de afdeling Geografie en Milieuwetenschappen aan de Northumbria University.
Alpen en Pyreneeën
Niet alle gletsjers worden overigens in dezelfde mate getroffen. Terwijl de gletsjers op de Antarctische en sub-Antarctische eilanden slechts 1,5 procent van hun massa hebben verloren, zijn de gletsjers in de Alpen en Pyreneeën met maar liefst 39 procent gekrompen. “Dit komt doordat gletsjers op lagere hoogtes gevoeliger zijn voor de stijgende temperaturen”, legt onderzoeker Tobias Bolch uit. “Daarnaast zijn de gletsjers in de Alpen en Pyreneeën relatief klein, wat ze extra kwetsbaar maakt. Grote gletsjers hebben doorgaans een verkoelend effect op hun omgeving, maar bij kleinere gletsjers is dat effect minder sterk. Dit versterkt de reden waarom deze gletsjers juist zo snel verdwijnen.”
Zoetwatervoorraad
Het smelten van de gletsjers betekent dat er waardevolle zoetwatervoorraden verdwijnen. Paradoxaal genoeg merken we dat in veel gebieden nog niet direct in de rivieren die door de gletsjers worden gevoed; in veel gevallen is de hoeveelheid smeltwater zelfs toegenomen. Dit zal echter niet zo blijven. De afvoer zal in de toekomst een piek bereiken en daarna langzaam afnemen. “In de Europese Alpen hebben we die piek al gepasseerd”, zegt Boch. “Deze gletsjers zullen dus steeds minder water naar de rivieren brengen. Dit wordt vooral problematisch in droge periodes. Gletsjers spelen dan een belangrijke rol als constante waterbron, maar dat stabiliserende effect zal steeds meer verdwijnen.”
Doorgaan
De toekomst ziet er volgens de onderzoekers niet heel rooskleurig uit. “Onze waarnemingen en recente modellen laten zien dat het verlies van gletsjermassa door zal gaan en mogelijk zelfs versnellen tot het einde van deze eeuw”, waarschuwt onderzoeker Samuel Nussbaumer. “Dit benadrukt de oproep van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) voor onmiddellijke en gerichte maatregelen om de uitstoot van broeikasgassen en de bijbehorende opwarming te verminderen, om zo de gevolgen van gletsjersmelting voor lokale gevaren, regionale watervoorziening en de wereldwijde zeespiegelstijging te beperken.”
Veel wetenschappers reageren geschokt op de nieuwe bevindingen. “Dit onderzoek baart ons zorgen, omdat het wijst op verder gletsjerverlies”, zegt Siegert. “Dit kan worden gezien als een waarschuwing voor hoe de ijskappen zullen reageren op de opwarming van de aarde – wat zou betekenen dat de zeespiegel deze eeuw veel sterker zal stijgen dan verwacht. Het IPCC schat een stijging van 0,5 tot 1 meter deze eeuw, maar met 66 procent zekerheid – er is dus een kans van een derde dat het veel meer zal zijn bij sterke opwarming. En helaas lijkt dat precies het scenario te zijn waarin we ons momenteel bevinden.”
