Bij veel schildpaddensoorten blijkt de kans dat de dieren overlijden per jaar niet of nauwelijks toe te nemen.
Ongeveer 190 jaar zou hij zijn: de schildpad Jonathan, die rond 1832 op de Seychellen uit zijn ei moet zijn gekropen en die sinds eind negentiende eeuw verblijft op het eiland Sint-Helena. Zo zijn er wel meer gevallen bekend van stokoude schildpadden – maar veel wetenschappelijk onderzoek is er niet gedaan naar veroudering bij deze dieren.
Twee groepen onderzoekers brengen daar nu verandering in, met publicaties in het wetenschappelijke tijdschrift Science. En daaruit blijkt: zowel in het wild als in de dierentuin verouderen veel schildpaddensoorten niet of nauwelijks. Als in: ze zijn uiteraard niet onsterfelijk, maar de kans dat ze in een jaar komen te overlijden, wordt niet groter naarmate ze ouder worden.
Om daar wat cijfers aan te verbinden: een vrouw in de VS loopt op haar tiende een kans van 1 op 2500 om te overlijden, maar tegen de tijd dat ze tachtig is, is die kans toegenomen naar 1 op 24. Als een dier niet veroudert op tienjarige leeftijd daarentegen een kans van 1 op 100 heeft om te overlijden, is die kans op tachtigjarige leeftijd nog steeds 1 op 100.
Ingewikkelde gevolgen
Voor hun studie keken Rita da Silva en collega’s van de Zuid-Deense Universiteit naar 52 soorten schildpadden in gevangenschap. Zo’n drie kwart van die soorten bleken niet te verouderen. 80 procent van de soorten verouderde minder snel dan de moderne mens.
Wat dat over schildpadden in zijn algemeenheid zegt, is alleen niet helemaal duidelijk. “De gevolgen van gevangenschap voor het verouderen van dieren en hun levensduur zijn ingewikkeld”, zegt bioloog Luke Hoekstra van Oklahoma State University, niet betrokken bij beide studies.
Generaties omspannend onderzoek
Interessanter is het dan om te kijken naar schildpadden in het wild – maar ook een stuk lastiger. “Je kunt een dier niet naar zijn leeftijd vragen”, zegt Hoekstra. “Om er zeker van te kunnen zijn dat je die goed kent, moet je dieren beginnen te volgen als ze heel jong zijn en ze dan zo vaak mogelijk vangen.” Gaat het daarbij om dieren met een levensduur vergelijkbaar met die van de mens, vervolgt de bioloog, dan heb je het over onderzoek dat “meerdere generaties aan wetenschappelijke carrières omvat”.
Toch hebben bioloog Beth Reinke van de Amerikaanse Northeastern Illinois University, samen met een enorm internationaal team van wetenschappers, dat soort onderzoek gedaan voor 77 soorten reptielen en amfibieën. Ook daaruit bleek dat onder meer een aantal schildpaddensoorten niet of nauwelijks veroudert.
Beschermend schild
Waar hem dat in zit? Eén theorie is dat koudbloedige dieren – dieren die zelf geen lichaamswarmte produceren – langzamer verouderen en langer leven dan warmbloedige dieren. Maar dat idee rijmt niet met wat Reinke en collega’s vaststelden. Uit hun onderzoek blijkt weliswaar dat er koudbloedige dieren zijn die langzaam verouderen, maar er zijn ook koudbloedige soorten die juist snéller verouderen dan warmbloedige dieren.
Wel ondersteunt het onderzoek het idee dat, althans onder reptielen en amfibieën, fysieke bescherming samenhangt met een langzamere veroudering. En fysieke bescherming heeft een schildpad met zijn schild natuurlijk overduidelijk.
‘Heel bevredigend resultaat’
Hoe wereldschokkend is dit onderzoek? Volgens de kop boven het artikel van Da Silva en collega’s “daagt het de bestaande evolutionaire theorieën over veroudering uit”. Dat vindt Hoekstra te ver gaan. Wel zegt hij dat beide studies “nieuwe en interessante toevoegingen aan het veld van de verouderingsbiologie” bieden.
Wat Hoekstra betreft komt het interessante inzicht uit de studie naar wilde reptielen en amfibieën. Dat ondersteunt namelijk de theorie dat een soort die zich sneller voortplant of vruchtbaarder is, in de regel korter leeft. “De studie van Reinke en collega’s laat zien dat deze soorten ook sneller verouderen. En de soorten die zich trager voortplanten leven langer en verouderen langzamer. Dat lijkt misschien een open deur, maar het is een heel bevredigend resultaat!”
Blind en reukloos
Ondertussen is het goed om te weten dat de ouderdom, ook bij een soort die niet of nauwelijks veroudert, met gebreken komt. Schildpad Jonathan mag dan een aardige kans maken om straks de twee eeuwen aan te tikken, hij is inmiddels wel blind, kan niet meer ruiken, en moet met de hand gevoerd worden.
