De kans is groot dat de yangtze-weekschildpad binnenkort aan het lijstje met uitgestorven diersoorten kan worden toegevoegd. In Vietnam heeft namelijk het allerlaatste vrouwelijke exemplaar dat ons bekend is, het loodje gelegd.
Met de dood van het vrouwtje komt het totale aantal ons bekende yangtze-weekschildpadden op twee. Die laatste twee exemplaren zijn van het mannelijk geslacht en daarmee lijkt de soort geen toekomst meer te hebben.
Achteruitgang
Dat de yangtze-weekschildpad (Rafetus swinhoei) er slecht voor staat, is al jaren bekend. De jacht op de schildpad, verlies en fragmentatie van het leefgebied zorgde ervoor dat de populatie in twee generaties maar liefst 99 procent kleiner werd. En een paar jaar geleden waren ons zelfs nog maar vijf individuen bekend. Twee daarvan leefden in een Chinese dierentuin. Daarnaast werd in 2007 in het Dong Mo-meer in Vietnam nog een exemplaar ontdekt. En dan leefde er nog eentje in het Hoan Kiem-meer, eveneens in Vietnam. En ten slotte zou er – afgaand op eDNA, oftewel DNA dat in het leefgebied is teruggevonden – ook nog een Yangtze-weekschildpad in het Xuan Khahn-meer in Vietnam moeten leven.
In de dierentuin
Daarmee leek de soort het stempel ‘ernstig bedreigd’ meer dan te verdienen, maar wetenschappers waren tegelijkertijd voorzichtig optimistisch. Zeker met het oog op de twee schildpadden in de Chinese dierentuin. Eén daarvan was namelijk van het mannelijk geslacht. En de andere van het vrouwelijk geslacht. Gehoopt werd dat zij samen toch voor nageslacht en daarmee een toekomst voor hun soort konden zorgen. Er werd een vrij intensief fokprogramma opgezet, dat echter niet in een bevruchting resulteerde. Vervolgonderzoek wees vervolgens uit dat het mannetje in het verleden – mogelijk tijdens een gevecht met een ander mannetje – het leeuwendeel van zijn penis was kwijtgeraakt en daardoor niet in staat was tot inseminatie. Er werd overgegaan tot kunstmatige inseminatie, maar ook dat resulteerde niet in een zwangerschap. Sterker nog: uiteindelijk werd de inseminatie het vrouwtje fataal. In 2019 komt het vrouwtje na een inseminatiepoging niet meer uit de narcose en overlijdt.
Vrouwtje in het wild
Dat is een schok; aangezien van de in het wild levende exemplaren onbekend is tot welk geslacht ze behoren, kan niet worden uitgesloten dat we op dat moment de laatste vrouwelijke R. swinhoei zijn verloren. Bovendien zijn er op dat moment voor zover we weten nog maar drie yangtze-weekschildpadden over; naast het in gevangenschap levende vrouwtje is een paar jaar eerder ook de schildpad in het Hoan Kiem-meer overleden. En daarmee komt de toekomst van de yangtze-weekschildpad wel heel erg in het geding. Maar in 2020 gloort er hoop; wetenschappers vangen de schildpad die in het Dong Mo-meer leeft en stellen vast dat deze van het vrouwelijke geslacht is. Het betekent dat we in 2019 toch niet de allerlaatste vrouwelijke yangtze-weekschildpad zijn verloren en er nog altijd een kans is op nageslacht. Zeker omdat in het Dong Mo-meer inmiddels nóg een schildpad is gespot. Gehoopt wordt dat het een yangtze-weekschildpad betreft die van het mannelijk geslacht is en waarmee het vrouwtje de toekomst van haar soort kan veilig stellen. Maar zover komt het niet; op Facebook bevestigt het Asian Turtle Program – dat zich jarenlang inzette voor bescherming van de vrouwelijke schildpad en haar leefgebied – nu dat het vrouwtje onlangs dood is teruggevonden.
Met de dood van deze vrouwelijke yangtze-weekschildpad komt het aantal ons bekende yangtze-weekschildpadden uit op twee. Eentje leeft nog altijd in de Chinese dierentuin. De andere huist in het Xuan Khanh-meer. Beiden zijn van het mannelijk geslacht. En dan is er heel misschien nog een yangtze-weekschildpad in het Dong Mo-meer te vinden, maar men heeft nog altijd niet kunnen bevestigen dat deze schildpad tot de R. swinhoei behoort, laat staan dat we weten welk geslacht deze heeft.
En daarmee ziet het er opnieuw somber uit voor de yangtze-weekschildpad; voor zover we nu weten telt deze nog slechts twee mannelijke exemplaren. En afgaand daarop heeft de soort geen toekomst. Maar alles is nog niet verloren; afgelopen maart heeft het Asian Turtle Program nog laten weten – in nauwe samenwerking met vissers – te blijven zoeken naar ons nog onbekende individuen in de meren en rivieren die Vietnam en China rijk zijn. Dat er nog meer exemplaren – waaronder ook vrouwelijke individuen – op ontdekking wachten, lijkt zeker niet onaannemelijk. R. swinhoei leeft namelijk graag in het verborgene; individuen blijven het liefst langdurig onder water en komen zelden boven om te ademen. En daarmee is de kans dat ze gespot worden dus ook vrij klein. Het geeft wetenschappers een beetje moed dat R. swinhoei – die te boek staat als één van de sterkst bedreigde schildpadden ter wereld – meer individuen telt en dus een rooskleurigere toekomst kent dan de harde cijfers nu doen vermoeden.
