Wetenschappers hebben een opvallende overeenkomst ontdekt tussen scheldwoorden uit verschillende talen.
Vloeken: mensen wereldwijd doen het (wel eens). Maar opvallend genoeg is er eigenlijk nog nooit onderzoek gedaan naar de vraag of scheldwoorden wereldwijd ook hetzelfde klinken. Tot nu. Want in het blad Psychonomic Bulletin & Review publiceren wetenschappers een analyse van vloekwoorden afkomstig uit verschillende talen. En die analyse wijst uit dat die scheldwoorden een opvallende overeenkomst hebben. Zo blijken de klanken ‘l’, ‘r’ en ‘w’ doorgaans te ontbreken of in ieder geval slecht vertegenwoordigd te zijn.
Approximanten
De onderzoekers trekken die conclusie nadat ze 100 sprekers van vijf verschillende talen (Russisch, Hebreeuws, Hindoestaans, Hongaars en Koreaans) vroegen om de ergste vloeken die ze kenden, op te schrijven. Een analyse van die scheldwoorden wees vervolgens uit dat ze opvallend weinig approximanten herbergen, dat zijn klanken zoals ‘l’, ‘r’, ‘w’. “Dat was een verrassing,” stelt professor Ryan McKay, één van de auteurs van de studie. “Want dit patroon was nog niet eerder aangetoond of vermoed.”
Nog een experiment
Het roept natuurlijk de vraag op waarom deze klanken – in ieder geval in de bestudeerde talen – vaak afwezig zijn. De onderzoekers hadden daar wel ideeën over. Zo vermoedden ze dat approximanten niet zo aanstootgevend zijn als andere, wel goed in vloekwoorden vertegenwoordigde klanken. Om die hypothese nader te verkennen, verzamelden ze 215 mensen, waaronder zes verschillende talen werden gesproken. Die mensen kregen verschillende woordparen voorgeschoteld, bestaande uit een woord met en een woord zonder approximanten, die beiden door de onderzoekers waren verzonnen Vervolgens kregen de proefpersonen de opdracht om elke keer één woord te selecteren dat volgens hen een scheldwoord zou kunnen zijn. De proefpersonen bleken daarbij opvallend vaak te kiezen voor woorden zonder approximanten.
Afgezwakte scheldwoorden
Het bevestigt het idee dat de klanken die tot de approximanten gerekend kunnen worden zich niet zo lenen voor aanstootgevende termen. Dat idee wordt verder onderschreven door een analyse van afgezwakte vloekwoorden. In die scheldwoorden bleken juist weer vaker approximanten op te duiken en dat is waarschijnlijk – zo stellen de onderzoekers – wat ze ook minder aanstootgevend maakt. “Vloeken heeft vaak als doel om woede, doodsangst of frustratie te uiten en onze studie suggereert dat bepaalde klanken (approximanten) niet geschikt zijn voor dat doel. Daarom worden ze doorgaans vermeden in scheldwoorden. Of juist geïntroduceerd als het doel is om die scheldwoorden af te zwakken.”
Uitzonderingen op de regel
En daarmee hebben de onderzoekers een opvallende overeenkomst tussen scheldwoorden in verschillende talen te pakken. Maar niet elke taal houdt zich aan de ongeschreven regel dat approximanten niet zo geschikt zijn voor scheldwoorden. Zo blijken Franse scheldwoorden bijvoorbeeld wel vaak approximanten te herbergen. Maar wanneer de onderzoekers Franstaligen vroegen om uit twee verzonnen woorden (eentje met approximanten en eentje zonder) het woord te kiezen dat volgens hen een scheldwoord zou kunnen zijn, kozen ze ook opvallend vaak voor woorden zonder approximanten. Het wijst er volgens de onderzoekers op dat de mens toch een soort universele voorkeur kent voor scheldwoorden zonder approximanten. “En die oefent een kleine invloed uit op de evolutie van vloekwoorden in verschillende talen,” stelt McKay. “Maar het is echt een kleine invloed, dus er zijn mogelijk heel veel talen die van dit patroon vandaan evolueren en dus ook heel veel uitzonderingen op deze regel.”
Het onderzoek lijkt misschien wat ludiek en zo is het inmiddels ook wel door een aantal mensen opgevat, zo stelt McKay. “We begrijpen dat het een ‘grappig’ onderwerp is. Maar tegelijkertijd denken we ook dat het de moeite waard is om te bestuderen. Zo is vloeken – net als religie of muziek – een alomtegenwoordig fenomeen in verschillende culturen. En daarmee is het belangrijk om te begrijpen welke sociale, psychologische en zelfs fysiologische functies het heeft – zo zijn er bijvoorbeeld studies die suggereren dat vloeken de pijngrens verhoogt – en hoe het die functies precies weet te vervullen.”
