Een droomontdekking noemen de wetenschappers het: een 30 miljoen jaar oude schedel van een onbekende uitgestorven diersoort, de angstaanjagende Bastetodon. Het gaat om een apex-roofdier dat dus aan de top van de voedselketen stond toen onze voorouders evolueerden.
De bijna complete schedel is gevonden in de Egyptische woestijn. “Dagenlang heeft het team rotslagen opgegraven die ongeveer 30 miljoen jaar oud zijn. Net toen we op het punt stonden ons werk af te ronden, zag iemand iets opmerkelijks: een stel grote tanden die uit de grond staken. Zijn opgewonden schreeuw was het begin van een heel bijzondere ontdekking: een bijna complete schedel van een oude topcarnivoor, een droom voor elke paleontoloog”, vertelt hoofdauteur Shorouq Al-Ashqar van de Mansoura Universiteit en de Amerikaanse Universiteit in Caïro.
Scherpe tanden
De nieuwe diersoort Bastetodon behoort tot de Hyaenodonten, een uitgestorven groep vleesetende zoogdieren. De Hyaenodonten evolueerden lang voor hedendaagse carnivoren zoals katten, honden en hyena’s. Deze roofdieren met hyena-achtige tanden jaagden in grote delen van Afrika na het uitsterven van de dinosaurussen.
De dieren hadden scherpe tanden en krachtige kaakspieren, wat wijst op een sterke beet. Ze waren ongeveer zo groot als een luipaard, maar nog een stuk afschrikwekkender. De dieren jaagden waarschijnlijk op primaten, vroege nijlpaarden, vroege olifanten en grote knaagdieren in het toen nog weelderige woud van Fayum in Egypte, waar nu een woestijn ligt.
Kattenkop
De onderzoekers hebben het dier vernoemd naar Bastet, de Egyptische godin met het kattenhoofd, die symbool stond voor bescherming, plezier en goede gezondheid. De naam is ook een knipoog naar de korte, katachtige snuit en tanden van deze angstaanjagende carnivoor (-odon betekent tand).
De schedel werd dus opgegraven in Fayum. Opgravingen hebben daar een periode van ongeveer 15 miljoen jaar aangetoond waarin zoogdieren in Afrika een belangrijke evolutie doormaakten. Deze tijdspanne omvat niet alleen de overgang van de opwarming van de aarde in het Eoceen naar de afkoeling van de aarde in het Oligoceen, maar onthult ook hoe deze klimaatverandering een cruciale rol speelde bij de vorming van ecosystemen die we vandaag de dag nog steeds zien. “Het Fayum is een van de belangrijkste fossielengebieden in Afrika. Zonder dit gebied zouden we heel weinig weten over het ontstaan van Afrikaanse ecosystemen en de evolutie van Afrikaanse zoogdieren zoals olifanten, primaten en hyaenodonten. Paleontologen werken al meer dan een eeuw in Fayum, maar de huidige onderzoekers hebben aangetoond dat er nog meer te ontdekken valt in deze opmerkelijke regio”, vertelt onderzoeker Matt Borths van de Duke University.
De Sekhmetops
De ontdekking van de Bastetodon heeft nog iets belangrijks opgeleverd. De onderzoekers konden zo een groep hyaenodonten ter grootte van een leeuw opnieuw beoordelen, die meer dan 120 jaar geleden in de rotsen van Fayum werd ontdekt. Het gaat om de Sekhmetops, vernoemd naar Sekhmet de Egyptische leeuwengodin van toorn en oorlog. In 1904 werd Sekhmetops in een Europese groep van hyaenodonten geplaatst, maar dat is waarschijnlijk onterecht. Het team toonde aan dat Bastetodon en Sekhmetops allebei tot een groep hyaenodonten behoorden die eigenlijk uit Afrika afkomstig waren. In het oude Egypte werd Bastet vaak geassocieerd met Sekhmet. Zo zijn de twee geslachten dus heel mooi wetenschappelijk én symbolisch met elkaar verbonden.
De Bastetodon heeft zich volgens de onderzoekers in meerdere golven vanuit Afrika verspreid om uiteindelijk in Azië, Europa, India en zelfs Noord-Amerika te belanden. Tegen 18 miljoen jaar geleden behoorden sommige verwanten van deze hyaenodonten tot de grootste vleeseters die ooit op aarde rondliepen.
Uitgestorven door klimaatverandering
Maar het succes kon niet blijven duren. Klimaatverandering en tektonische verschuivingen in Afrika openden het continent voor gevaarlijke verwanten van de moderne katten, honden en hyena’s. Naarmate de omgeving en de prooien veranderden, nam de diversiteit van de gespecialiseerde, vleesetende hyaenodonten af. Uiteindelijk stierven ze uit. “De ontdekking van Bastetodon is belangrijk voor onze kennis over de diversiteit en evolutie van hyaenodonten en hun wereldwijde verspreiding”, besluit Shorouq. “We staan te popelen om ons onderzoek voort te zetten om de ingewikkelde relatie tussen deze oude roofdieren en hun omgeving in de loop der tijd en over de continenten heen te ontrafelen.”
