Maar er zijn nog veel te weinig data om met zekerheid te kunnen zeggen dat het vaccin werkelijk effectief en veilig is.
Vorige maand kondigde de Russische president Vladimir Poetin aan dat zijn land – als eerste land ter wereld – een coronavaccin had goedgekeurd. Het door de Russen ontwikkelde vaccin – Sputnik V genaamd – zou nu binnen de Russische landsgrenzen verspreid kunnen worden. Hoewel Poetin het presenteerde als een overwinning, reageerden niet-Russische wetenschappers sceptisch. Het vaccin was namelijk maar kortdurend onder mensen getest en het leek erop dat de Russen de complete en zeer cruciale derde klinische fase over zouden slaan. Bovendien moesten we Poetin als het om de effectiviteit en veiligheid van het vaccin ging, op zijn blauwe ogen geloven. “Het probleem is dat er niets gepubliceerd of gerapporteerd is, dus eigenlijk weet niemand wat er nu gaande is,” zo stelde professor Nigel McMillan, verbonden aan de Griffith University en niet betrokken bij de ontwikkeling van het Russische vaccin, vorige maand.
De eerste resultaten
De roep om meer transparantie heeft blijkbaar ook de Russen bereikt, want in het gezaghebbende blad The Lancet is nu een artikel verschenen waarin de Russische wetenschappers hun kleinschalige klinische studie waarop de overwinningsroes van Poetin gebaseerd was, beschrijven. En de resultaten suggereren inderdaad dat het vaccin een immuunrespons oproept én veilig is.
In het blad is te lezen dat de onderzoekers twee experimenten hebben opgezet, waaraan in totaal 76 gezonde mensen (tussen de 18 en 60 jaar oud) deelnamen. De proefpersonen kregen het vaccin twee keer toegediend. Vervolgens werd er gekeken naar bijwerkingen. En effectiviteit; na 42 dagen werd nagegaan in hoeverre ze neutraliserende antistoffen en T-cellen aanmaakten.
Het Russische coronavaccin herbergt een onschadelijk, verzwakt adenovirus. Dit virus doet dienst als ‘vector’: het transporteert een stukje van het coronavirus, met als doel een immuunreactie tegen dit virus op te roepen. In dit geval herbergt het een gen dat codeert voor een glycoproteïne dat deel uitmaakt van het zogenoemde spike-eiwit, dat te vinden is aan de buitenzijde van SARS-CoV-2. De Russen maakten in hun studie gebruik van twee verschillende adenovirus-vectoren. Het ene werd gebruikt in het eerste vaccin, het andere in het tweede ‘booster-vaccin’.
Resultaten
Het vaccin lijkt afgaand op deze kleinschalige en kortdurende test veilig te zijn; proefpersonen meldden slechts milde bijwerkingen die geen verdere behandeling vereisten. Denk aan kortdurende pijn op de plaats van injectie, maar ook klachten als hoofdpijn en spier- en gewrichtspijn. Verder riep het vaccin duidelijk een immuunrespons op: 42 dagen nadat de proefpersonen het vaccin voor het eerst toegediend hadden gekregen, hadden zij antistoffen aangemaakt die specifiek gericht waren op SARS-CoV-2.
Bemoedigend
“De data omtrent het Russische vaccin, zoals deze nu gepubliceerd zijn in The Lancet zijn bemoedigend,” vindt professor Brendan Wren, expert op het gebied van microbiële ziekteverwekkers en verbonden aan de London School of Hygiene & Tropical Medicine. Hij is niet betrokken bij de ontwikkeling van het Russische coronavaccin. “Ze laten zien dat de op adenovirus gebaseerde vaccins veilig zijn en een immuunrespons oproepen. Heel verrassend zijn de resultaten niet, aangezien de Oxford-groep al heeft aangetoond dat vergelijkbare op adenovirus-gebaseerde vaccins geen grote bijwerkingen hebben onder mensen en het spike-eiwit (dat de adenovirussen transporteren, red.) een immuunrespons oproept.” Dr. Michael Head, verbonden aan de universiteit van Southampton, eveneens niet betrokken bij de ontwikkeling van het vaccin, denkt er net zo over. “Het manuscript bevestigt enkele uitspraken die enkele weken geleden al werden gedaan, namelijk dat dit een veelbelovend kandidaat-vaccin lijkt te zijn.”
Zorgen
Wat de onderzoekers echter zorgen blijft baren, is de haast die de Russen maken. “Er blijven zorgen over de eerdere uitspraken dat dit vaccin op het punt staat om formeel goedgekeurd te worden. Op dit moment weten we niet of het vaccin echt werkt – dat is iets wat je vaststelt tijdens de derde fase van klinisch onderzoek.” Tijdens zo’n derde fase wordt een veel grotere groep mensen gevaccineerd. Bovendien wordt er dan gekeken of het vaccin daadwerkelijk beschermt tegen COVID-19. Want de aanwezigheid van antistoffen en T-cellen is prachtig, maar men kan pas met zekerheid zeggen dat het vaccin bescherming biedt als blijkt dat gevaccineerde mensen ook daadwerkelijk minder vaak door SARS-CoV-2 geïnfecteerd worden. En om dat vast te kunnen stellen, moet je een grote groep mensen vaccineren en langdurig monitoren. Zo’n derde fase van klinisch onderzoek lijkt er nu toch te komen; in hun artikel maken de Russische wetenschappers bekend dat het vaccin op korte termijn aan zo’n 40.000 proefpersonen wordt toegediend. Zij zullen langdurig gemonitord worden. Poetin – die eerder onthulde dat zijn dochter het vaccin ook reeds heeft ontvangen – lijkt de resultaten van deze grootschalige studie, die normaliter behoorlijk wat tijd kost, niet af te willen wachten.
Losse eindjes
En dat is zorgelijk, omdat de resultaten van het kleinschalige onderzoek die nu in The Lancet zijn verschenen – hoe veelbelovend ook – niet bewijzen dat het vaccin effectief en veilig is. “Zowel qua opzet als qua omvang voldoet het onderzoek niet aan de erkende standaarden voor goedkeuring. Het onderzoek is niet gerandomiseerd (mensen zijn niet geheel willekeurig aan een interventie- of controlegroep toegewezen, sterker nog: er was niet eens een controlegroep, red.) en de aantallen zijn te klein om zeldzamere veiligheidsproblemen op te sporen,” merkt dr. Ohid Yaqub, verbonden aan de universiteit van Sussex en niet betrokken bij de studie, op.
Ouderen
Verder namen aan het onderzoek alleen mensen jonger dan 60 jaar deel. Dat betekent dat nog niet bewezen is dat het vaccin ook effectief en veilig is voor ouderen; de groep die het vaccin juist het hardst nodig heeft en naar alle waarschijnlijkheid ook – samen met zorgmedewerkers – het eerste gevaccineerd zal worden.
Wetenschappers roepen Rusland – ook na het zien van deze publicatie – op om niet te hard van stapel te lopen. “Hoewel de wens om risicogroepen te beschermen, begrijpelijk is, zijn er bestaande effectieve maatregelen waarmee je dit op korte termijn kunt realiseren,” stelt professor Eleanor Riley, immunoloog aan de universiteit van Edinburgh en niet betrokken bij de Russische studie. “Een vaccin zou zolang we niet weten of het veilig en effectief is, niet gebruikt moeten worden om versneld een einde te maken aan de maatregelen waarvan we weten dat ze veilig en effectief zijn. Populaties die de grootste kans hebben om ernstig ziek te worden en door toedoen van COVID-19 te sterven (de ouderen en de mensen met onderliggende aandoeningen) zijn ook degenen die naar alle waarschijnlijkheid het minst sterk op het vaccin reageren en ook is de kans op bijwerkingen in deze populaties wellicht groter.” Voldoende reden dus om het vaccin eerst nog eens grondig te testen. Ook omdat het verspreiden van een vaccin dat achteraf toch niet effectief of toch onveilig blijkt, wereldwijd grote gevolgen kan hebben voor onze strijd tegen SARS-CoV-2. “Uiteindelijk moeten we geen olie op het vuur van de anti-vaccinatielobby gooien,” merkt Head op.
Kort na het verschijnen van het paper laten zo’n dertig wetenschappers in een open brief weten dat het in The Lancet verschenen paper gekenmerkt lijkt te worden door potentiële inconsistenties in data. Ze vragen de Russische onderzoekers dan ook om volledige transparantie en de vrijgave van de ruwe data, zodat de betrouwbaarheid beter beoordeeld kan worden.
