Ruimtetelescoop Hubble ziet het weer op Jupiter en Uranus veranderen

Elk jaar geeft meteoroloog Hubble beelden vrij van het ongewone weer op de buitenste planeten van ons zonnestelsel. En dit jaar is het bijzonder stormachtig. Kijk je mee?

Sinds ruimtetelescoop Hubble in 1990 werd gelanceerd, houdt hij het weer op de buitenste planeten van ons zonnestelsel scherp in de gaten. Ondanks dat deze gasplaneten geen vast oppervlak hebben – zoals de aarde – en bovendien veel minder zonlicht opvangen, kennen ze wel degelijk veranderende weersomstandigheden. En Hubble, in zijn rol als interplanetaire meteoroloog, volgt deze veranderingen op de voet. Deze beelden worden vervolgens jaarlijks vrijgegeven, zodat iedereen kan meegenieten. En vandaag delen we de nieuwe beelden van Jupiter en Uranus.

Jupiter
Voordat we op de beelden ingaan, is het misschien interessant om eerst in het kort meer te weten over hoe het weer op Jupiter werkt. Het weer van Jupiter wordt van binnenuit gedreven, omdat er meer warmte uit het binnenste naar boven sijpelt dan de gasreus van de zon ontvangt. Deze hitte zorgt er indirect voor dat de wolken periodiek van kleur veranderen.

De weersvoorspelling voor Jupiter
Hieronder is de eerste nieuwe foto, vervaardigd door Hubble, te bewonderen. De verwachte voorspelling voor Jupiter is stormachtig weer op de lagere noordelijke breedtegraden. Er is een prominente reeks afwisselende stormen zichtbaar, die een ‘vortex-straat’ zoals astronomen het noemen – een rij orkaan-achtige wervelingen – vormen. Als deze stormen dicht genoeg bij elkaar in de buurt zouden komen en samensmelten, kunnen ze een nog grotere storm vormen, die mogelijk wedijvert met de huidige grootte van de befaamde Grote Rode Vlek. Toch lijkt dit scenario onwaarschijnlijk. Wel weten we dat stormen komen en gaan. De stormen in de Vortex-straat zijn bijvoorbeeld allemaal in het afgelopen decennium ontstaan.

Planeet Jupiter, gefotografeerd in november 2022 door ruimtetelescoop Hubble. Afbeelding: NASA, ESA, STScI, A. Simon (NASA-GSFC), M. H. Wong (UC Berkeley), J. DePasquale (STScI)

Daarnaast ‘fotobomt’ maan Io de foto van Hubble. Op de veelkleurige wolkentoppen van Jupiter is namelijk aan de westelijke rand van de planeet een schaduw te zien. Dat is de schaduw van Io.

Meer over maan Io
Jupiter bezit tal van manen, maar Io is één van de bijzonderste. Io is namelijk vulkanisch actief. Deze vulkanen werden voor het eerst door ruimtevaartuig Voyager 1 in 1979 ontdekt. Het gesmolten binnenste van de maan is bedekt met een dunne korst waardoor de vulkanen materiaal uitspuwen. Zwavel neemt verschillende tinten aan bij verschillende temperaturen, daarom is het oppervlak van Io zo kleurrijk.

Grote Rode Vlek
Op onderstaande foto staat de legendarische Grote Rode Vlek van Jupiter centraal. De Grote Rode Vlek is een gigantische anticycloon die al honderden jaren op de gasreus woedt en een bekende blikvanger is van de grootste gasplaneet in ons zonnestelsel. Hoewel deze werveling groot genoeg is om de aarde op te slokken, is hij momenteel recordbrekend klein; nog nooit was de omvang – sinds de waarnemingen 150 jaar geleden begonnen – zo klein als nu. Ook kun je op deze foto een glimp opvangen van Jupiters ijzige maan Ganymedes – kijk maar eens naar de donkere plek rechtsonder in beeld. Ganymedes is iets groter dan planeet Mercurius en is de grootste maan in het zonnestelsel.

Planeet Jupiter, gefotografeerd in januari 2023 door ruimtetelescoop Hubble. Afbeelding: NASA, ESA, STScI, A. Simon (NASA-GSFC), M. H. Wong (UC Berkeley), J. DePasquale (STScI)

Uranus
Dan nu de beelden van planeet Uranus. Deze ijsreus is maar liefst 64 keer groter dan de aarde en heeft verscheidende ringen. Wat betreft het weer; op Uranus gaan de seizoenen in slakkentempo voorbij. Dat komt omdat het maar liefst 84 jaar duurt voordat Uranus één baantje rond de zon heeft getrokken. Die seizoenen zijn bovendien extreem, omdat de planeet op zijn kant ligt.

Kanteling
Wat dat betreft is Uranus echt een vreemde eend in de bijt. De planeet draait namelijk bijna perfect op zijn kant – als een varken aan het spit – en voltooit elke 17 uur een tonrol. Hierdoor is hij anders dan alle andere planeten. De vreemd gekantelde ‘horizontale’ rotatie-as staat onder een hoek van slechts acht graden ten opzichte van het vlak van de baan van de planeet. Hoe dat zo is gekomen? Een recente theorie stelt dat Uranus ooit een enorme maan had, die hem door de zwaartekracht destabiliseerde en er vervolgens tegenaan botste. Een andere mogelijkheid zijn gigantische inslagen tijdens de vorming van de planeten.

Planeet Uranus, gefotografeerd door Hubble in november 2022. Afbeelding: NASA, ESA, STScI, A. Simon (NASA-GSFC), M. H. Wong (UC Berkeley), J. DePasquale (STScI)

Hoe het ook zij, de vreemde kanteling van Uranus is niet zonder gevolgen. Gedurende een periode van maximaal 42 jaar vangen delen van een halfrond helemaal géén zonlicht. Toen de Voyager 2-ruimtesonde in de jaren tachtig een bezoekje bracht, was de zuidpool van de planeet bijna recht op de zon gericht. Op Hubble’s laatste weergave is te zien hoe de noordpool nu langzaam naar de zon kantelt.

Waas
Hieronder zijn twee foto’s die Hubble van Uranus maakte, naast elkaar te zien. Links is in 2014 gemaakt, rechts in 2022. Wat met name opvalt, is dat de noordpool van Uranus op de rechter foto wordt omgeven door een soort waas, die lijkt op de smog die boven steden hangt. Ook zijn er verschillende kleine stormen te zien, nabij de rand van de polaire nevelgrens.

Twee foto’s van planeet Uranus. Links is door Hubble vervaardigd in 2014, rechts in 2022. Afbeelding: NASA, ESA, STScI, A. Simon (NASA-GSFC), M. H. Wong (UC Berkeley), J. DePasquale (STScI)

Daarnaast houdt Hubble de grootte en de helderheid van de noordpool in de gaten. En wat blijkt? Deze wordt jaar na jaar helderder. Verschillende zaken bepalen hoe de atmosferische poolkap verandert met de seizoenen, waaronder atmosferische circulatie, deeltjeseigenschappen en chemische processen. Naarmate de noordelijke zomerzonnewende in 2028 nadert, zal de kap nóg helderder worden en direct op de aarde worden gericht, waardoor we goed zicht op de ringen en de noordpool krijgen. Het ringsysteem wijst dan precies in onze richting.

Dankzij Hubble krijgen we elk jaar een beter beeld van wat zich precies in de buitenste regionen van ons zonnestelsel afspeelt. Overigens kunnen we ‘binnenkort’ nog veel meer foto’s van Jupiter en zijn manen verwachten. Halverwege april lanceert ESA namelijk de langverwachte JUICE-missie: een geweldige missie naar Jupiter en enkele van zijn spannendste manen, namelijk Ganymedes, Callisto en Europa. JUICE zal verschillende scheervluchten gaan maken en de oppervlaktekenmerken van deze maantjes goed onder de loep nemen. Uiteindelijk hopen astronomen zelfs te onthullen of deze manen al dan niet leefbare – of zelfs bewoonde – werelden zijn.

Bronmateriaal

"Hubble monitors changing weather and seasons on Jupiter and Uranus" - ESA
Afbeelding bovenaan dit artikel: NASA, ESA, STScI, A. Simon (NASA-GSFC), M. H. Wong (UC Berkeley), J. DePasquale (STScI)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd