Ruimtesonde Juno legt pizzamaan Io op verbluffende wijze vast: ‘beste foto’s in twee decennia’

De Juno-missie van NASA heeft indrukwekkende nieuwe beelden gemaakt van Jupiters maan Io, waarop zijn met lava getekende oppervlak pronkt. Deze beelden zullen wetenschappers in staat stellen om jarenlang diepgaand onderzoek te doen.

De JunoCam, die zich aan boord van NASA’s Juno-ruimtevaartuig bevindt, heeft ons in de afgelopen jaren al vaak verwend met tal van prachtige foto’s van de grootste planeet in ons zonnestelsel. En nu richtte de sonde zijn ogen op Jupiters vulkanische maan Io. De beelden zijn werkelijk adembenemend, oordeel zelf!

Scheervlucht
Op 15 oktober 2023 scheerde NASA’s Juno-ruimtevaartuig ‘rakelings’ langs de vulkanische maan Io van Jupiter. En tijdens zijn scheervlucht wist hij prachtige plaatjes te schieten. De dichtstbijzijnde opname, te zien als de eerste afbeelding in de tweede rij, werd gemaakt op slechts 11.680 kilometer afstand.

De vijftien nieuwe foto’s van pizzamaan Io, vervaardigd door NASA’s Juno-ruimtevaartuig. Afbeelding: NASA/JPL-CalTech/SwRI/MSSS/Jason Perry CC NC SA

Technische specificaties
Hierboven zijn de vijftien kakelverse foto’s te bewonderen. Elke afbeelding is nauwkeurig bewerkt met behulp van specifieke punten en de Integrated Software for Imagers and Spectrometers (ISIS) van USGS. Vervolgens zijn de afbeeldingen naar een punt-perspectiefprojectie omgezet, wat resulteert in minimale beeldvervorming in vergelijking met de oorspronkelijke close-upbeelden. De schaal varieert van 29,6 kilometer tot 7,9 kilometer per pixel, wat betekent dat elke pixel op de foto overeenkomt met een specifieke afstand op het oppervlak van Io.

Beste foto’s in twee decennia
De foto’s die Juno inleverde zijn haarscherp en tonen het pokdalige landschap van Io in opmerkelijk detail. De nieuwe beelden worden dan ook beschouwd als ‘de beste resolutiebeelden die in 22 jaar van Io zijn verkregen’. Dit geeft aan dat ze duidelijk gedetailleerder en van hogere resolutie zijn dan wat we de afgelopen twee decennia hebben gezien, sinds de laatste keer dat de Galileo-ruimtesonde de maan naderde. Deze verbeterde resolutie is van groot belang voor wetenschappelijk onderzoek en het begrijpen van Io’s oppervlak en geologische activiteiten. De nieuwe afbeeldingen geven wetenschappers dan ook genoeg materiaal voor uitgebreid onderzoek in de komende jaren.

Wat is er te zien?
De foto’s bestrijken het zogenoemde ‘anti-Joviaanse halfrond van Io (het deel van de maan dat zich aan de tegenovergestelde kant van Jupiter bevindt). Ook het noordpoolgebied en het sub-Joviaanse halfrond van de maan (het deel van de Io dat zich onder of in de richting van Jupiter bevindt) zijn op de beelden vastgelegd.

Noordpoolgebied
De nieuw vervaardigde afbeeldingen onthullen nieuwe informatie over het noordpoolgebied van Io, dat bezaaid is met bergen die niet door vulkanen zijn gevormd. Sommige zijn maar liefst 6.000 meter hoog. In tegenstelling tot andere delen van Io, waar bergen en vulkanen vaak samengaan, zijn er in dit gebied relatief weinig vulkanen te zien. Wat opvalt, is dat de gefotografeerde gebieden gedurende de laatste 16 tot 22 jaar (toen Io voor het laatst door Galileo en New Horizons werd gefotografeerd) vrij stabiel lijken te zijn gebleven. Er zijn wel enkele eerdere veranderingen opgemerkt in gebieden zoals Volund, Chors Patera en een lavastroom ten oosten van Girru Patera. Maar de meest opvallende verandering is een groot stroomveld dat is ontstaan aan het zuidelijke uiteinde van Surt. Kortom, de nieuwe foto’s verschaffen wetenschappers meer informatie over de dynamiek en de evolutie van de maan, en ze dragen bij aan een dieper begrip van Io’s geologie en activiteiten.

Pizzamaan Io
Jupiter heeft een indrukwekkende verzameling van 79 manen. Eén van deze manen is Io, de binnenste van de vier grote manen van Jupiter. Het heeft een diameter van ongeveer 3642 kilometer en is hiermee slechts een tikkeltje groter dan onze eigen maan. Io werd voor het eerst waargenomen door Galileo Galilei op 8 januari 1610 en is vernoemd naar de mythologische dochter van de riviergod Inachus. Io staat bekend om zijn grillige, pokdalige oppervlak, wat heeft geleid tot de bijnaam ‘pizzamaan’. Wat de maan nog fascinerender maakt, is dat het het meest vulkanisch actieve hemellichaam in ons zonnestelsel is. Ook is het na Venus en de zon de heetste plek in ons zonnestelsel. Jupiter is mede verantwoordelijk voor de vulkanische activiteit. De immense zwaartekracht van de gasreus oefent een constante trekkracht uit, wat wrijving en hitte genereert binnen de maan. Het intense hitteproces leidt tot frequente uitbarstingen van vulkanen, die zwavel de ruimte in spuwen. Dit spectaculaire fenomeen kan op elk moment plaatsvinden en maakt Io tot een van de meest dynamische en intrigerende objecten in ons zonnestelsel.

We kunnen trouwens op nog meer foto’s rekenen. Want eind 2023 en begin 2024 zal Juno wederom langs Io scheren om een blik op de maan te werpen. De observaties van de manen van Jupiter zijn buitengewoon interessant, hoewel dit aanvankelijk geen onderdeel van de Juno-missie uitmaakte. Het oorspronkelijke doel van het ruimtevaartuig was om gedetailleerd onderzoek te verrichten naar Jupiter zelf. In het begin van 2021 besloot NASA echter om de missie-omvang uit te breiden. Juno kreeg daardoor de taak om niet alleen Jupiter te bestuderen, maar ook drie van zijn manen – Europa, Io en Ganymedes – evenals de ringen rond de gasreus.

Juno heeft tot zeker september 2025 de tijd om zijn uitgebreide missiedoelen te behalen, wat opmerkelijk is voor een ruimtevaartuig dat eigenlijk al in 2018 met pensioen had moeten gaan. Het grappige is dat Juno’s voortbestaan gedeeltelijk te danken is aan een onverwachte tegenvaller. Aanvankelijk wilde NASA Juno in een vrij nauwe baan rond Jupiter plaatsen, maar dat bleek lastig te realiseren. In plaats daarvan bleef de sonde in een wijdere, ovaalvormige baan hangen, wat eigenlijk tijdelijk bedoeld was na aankomst bij Jupiter. Toch bleek deze tegenvaller voordelen te hebben. Juno werd in deze baan aanzienlijk minder blootgesteld aan schadelijke straling, waardoor de levensduur van de sonde werd verlengd. “We ontdekten dat de stralingsomgeving rond Jupiter in deze baan veel minder extreem is dan verwacht,” merkte hoofdonderzoeker Scott Bolton in 2018 op, toen de missie tot de zomer van 2021 werd verlengd. Dit was niet alleen gunstig voor het ruimtevaartuig, maar ook voor de instrumenten en de kwaliteit van de gegevens. Daarom vond in 2021 een tweede verlenging plaats. Dit betekent dat we nog even kunnen blijven genieten van prachtige opnamen en nieuwe inzichten, zowel over Jupiter zelf als over enkele van zijn meest boeiende manen.

Bronmateriaal

"Fifteen Views of Io from Juno's PJ55 encounter" - NASA
Afbeelding bovenaan dit artikel: NASA/JPL-CalTech/SwRI/MSSS/Jason Perry CC NC SA

Fout gevonden?

Interessant voor jou

Voor jou geselecteerd