Als gletsjers blijven smelten, neemt het water in de aangrenzende gletsjermeren toe. En dat kan leiden tot allesverwoestende overstromingen tot honderden kilometers stroomafwaarts.
De hoge bergketens van Azië worden ook wel de ‘derde pool’ van de aarde genoemd. En dat is ook niet zo gek. Na de Noord- en de Zuidpool zijn er in de Aziatische bergen de meeste gletsjers te vinden. Bovendien ligt hier in totaal zo’n 600 miljard ton ijs. Tenminste, nu nog. Want onderzoekers voorzien een vrij sombere toekomst, waarin veel van het ijs dat we op deze derde pool vinden, smelt. En dat kan leiden tot een aanzienlijk verhoogd risico op overstromingen.
Studie
Zwitserse en Chinese klimatologen gebruikten satellietbeelden en topografische modellen om de 7.000 gletsjermeren die zich momenteel op de derde pool bevinden, te analyseren. Vervolgens classificeerden ze de meren waarvan bekend is dat ze in het verleden buiten hun oevers zijn getreden, op basis van hun overstromingsrisico. Uit de bevindingen blijkt dat één op de zes (in totaal 1203) van de huidige gletsjermeren een groot tot zeer groot risico loopt om wederom buiten de oevers te treden. Dit zou met name desastreus zijn voor mensen die stroomafwaarts wonen, met name in de oostelijke en centrale Himalaya-regio’s van China, India, Nepal en Bhutan.
Toekomstbeeld
Dat lijkt misschien al veel. Maar in de toekomst waarin verdere terugtrekking van gletsjers en de vorming van nieuwe meren aan de orde van de dag zijn, neemt het overstromingsrisico aanzienlijk toe. Als gletsjers namelijk door klimaatverandering blijven smelten, stroomt er steeds meer water in de aangrenzende gletsjermeren. Deze meren zijn vaak onstabiel, wat kan leiden tot allesverwoestende overstromingen tot honderden kilometers stroomafwaarts.
De onderzoekers komen tot de ontdekking dat als de opwarming van de aarde onverstoorbaar doorgaat, het aantal gevaarlijke meren dat buiten de oevers kan treden toeneemt van 1203 naar maar liefst 2963. De bevindingen suggereren dat het risico op overstromingen in de hoge bergketens van Azië de komende decennia mogelijk zelfs kan verdrievoudigen, met nieuwe risicogebieden in de westelijke Himalaya, Karakorum en in Centraal-Azië. Bovendien zullen de meren in de loop van de tijd dichter naar steile, onstabiele berghellingen groeien, waardoor er naast overstromingen ook tsunami’s kunnen ontstaan.
Snelheid
Het zijn alarmerende resultaten, waar we volgens de onderzoekers echt wat mee moeten. “Het meest verontrustende is niet zozeer de algehele toename van het risico, maar eerder de snelheid waarmee dat risico zal evolueren,” zegt onderzoeker Simon Allen in een interview met Scientias.nl. “We wisten uit eerdere studies dat er in de toekomst nieuwe meren zouden ontstaan en dus hadden we ook verwacht dat dit zou leiden tot een aanzienlijke toename van het overstromingsrisico. Het was echter moeilijk om deze dreiging over te brengen op de overheid en andere belanghebbenden, omdat het werd afgedaan als iets dat nog te ver in de toekomst lag om je nu zorgen over te maken. Maar nu laten we zien dat de dreiging in veel districten al in de komende 20 tot 50 jaar gaat pieken. Het betekent dat we nu in actie moeten komen.”
Ondertussen in Azië
Tot op zekere hoogte zijn de inwoners van de gebieden zich overigens wel bewust van het dreigende gevaar. “Het varieert van regio tot regio,” zegt Allen. “Mensen die al eerder zijn getroffen door glaciale overstromingsrampen zijn zich terdege bewust van de veranderende omgeving en de daarmee samenhangende dreigingen waarmee ze worden geconfronteerd. We hebben dit gezien in India, Tibet en Nepal. De lokale inwoners weten precies welke meren gevaarlijk zijn en hoe de meren zijn gegroeid naarmate de gletsjers zich hebben teruggetrokken. Een deel van de beste kennis is afkomstig van herders die hun dieren ’s zomers in hoge gebieden laten grazen. Zij hebben gedurende vele decennia de veranderingen in de gletsjers uit de eerste hand gezien.”
Wat er te doen staat
Helaas lijkt het er niet op dat we het tij volledig kunnen keren. “Alleen een significante wereldwijde vermindering van de uitstoot van broeikasgassen kan het verder smelten van gletsjers en de uitbreiding van het aantal gletsjermeren voorkomen,” zegt Allen. “In verschillende landen wordt het waterpeil van een meer verlaagd of wordt een kunstmatig kanaal door de dam van het meer gebouwd. Dergelijke maatregelen beperken het risico doorgaans niet volledig en werken ook niet op lange termijn, gezien het snelle tempo waarmee nieuwe dreigingen zich in de komende decennia zullen ontvouwen. Daarom bevelen we vooral uitgebreidere, risicobeperkende maatregelen aan, met name in stroomafwaarts gelegen gebieden. Denk aan vroegtijdige waarschuwingssystemen of veranderingen in de ruimtelijke ordening.”
Naarmate de gletsjers over tientallen jaren meer massa verliezen, zal dit uiteindelijk zelfs kunnen leiden tot watertekorten. Tijdens het droge seizoen is smeltwater van ijs namelijk een belangrijke bron die rivieren zoals de Ganges, Brahmaputra en Indus vullen. Op dit moment fungeert dit toegenomen smeltwater als een buffer voor de mensen die in de regio wonen. Maar als de Himalaya-gletsjer steeds sneller krimpt, kunnen dichtbevolkte landen zoals India en Bangladesh binnen enkele decennia al te maken krijgen met water- of voedseltekorten. In sommige delen van de derde pool is dit zelfs een grotere zorg dan overstromingen. Vooral in droge streken – denk aan de westelijke Himalaya, Hindu Kush en Centraal-Azië – is het smeltwater van gletsjers cruciaal voor het in stand houden van de landbouw. Aanpassingsstrategieën zijn helaas beperkt. En dat zou ertoe kunnen leiden dat mensen uiteindelijk zelfs gedwongen worden te verhuizen.
Volgens de onderzoekers onderstrepen de resultaten uit de studie de dringende behoefte aan toekomstgerichte maatregelen. En die moeten als het aan hen ligt, vandaag nog beginnen. “De snelheid waarmee sommige van deze nieuwe gevaarlijke situaties zich ontwikkelen, heeft ons verrast,” zegt onderzoeker Markus Stoffel. “We hebben het over een paar decennia in plaats van eeuwen – dit vraagt dan ook de acute aandacht van autoriteiten en besluitvormers.”
De bergketens van de derde pool strekken zich echter uit over elf landen en veroorzaken mogelijke grensoverschrijdende natuurrampen. En dat zijn volgens de onderzoekers de grootste zorgenkindjes. “Politieke spanningen en gebrek aan vertrouwen kunnen een belemmering vormen voor het tijdig delen van gegevens, de onderlinge communicatie en coördinatie die nodig zijn voor effectieve, vroegtijdige waarschuwingen en rampenbestrijding,” stelt Allen. De onderzoekers hopen dan ook dat de bevindingen uit het onderzoek de relevante landen en internationale onderzoeksgemeenschappen motiveren om dringend samen te werken om zo toekomstige gletsjerrampen in de derde pool te voorkomen.
