Tot die voorzichtige conclusie komen onderzoekers nadat ze muizen herhaaldelijk ziek maakten en daarop zowel het geheugen als het functioneren van de neuronen van deze muizen achteruit zagen gaan.
Ouderdom komt met gebreken, zo luidt een bekend gezegde. En het gaat dan zeker niet alleen om fysieke gebreken; ook de prestaties van het brein gaan vaak achteruit en sommige mensen ontwikkelen zelfs degeneratieve hersenaandoeningen, zoals dementie. Naar de drijvende krachten achter deze cognitieve achteruitgang wordt nog steeds volop onderzoek gedaan, maar er zijn steeds meer aanwijzingen dat blootstelling aan ziekteverwekkers en daaruit voortvloeiende ontstekingen een rol spelen. En een nieuwe studie – verschenen in het blad Brain, Behavior and Immunity lijkt die aanname te staven.
Muizen
In de studie zorgden onderzoekers ervoor dat muizen herhaaldelijk, maar met tussenpozen milde ontstekingen ontwikkelden, vergelijkbaar met ontstekingen die ontstaan wanneer wij een verkoudheid of griepje doorlopen. Ze stelden de muizen hiertoe bloot aan lipoglycanen, bestanddelen van het buitenmembraan van sommige bacteriën, waarvan bekend is dat ze een sterke immuunrespons op kunnen roepen. En dat laatste zagen de onderzoekers ook bij hun muizen gebeuren; de dieren ontwikkelden ontstekingen die hooguit enkele dagen aanhielden. Na twee weken dienden de onderzoekers de muizen opnieuw lipoglycanen toe, waarop de geschiedenis zich herhaalde. In totaal werden de muizen zo – met tussenpozen – vijf keer op een door lipoglycanen ingegeven ontsteking getrakteerd.
Resultaat
Vervolgens gingen de onderzoekers na welk effect de opeenstapeling van die ontstekingen op het brein van de muizen had. En dat levert opvallende resultaten op. “De muizen die wij bestudeerden, waren volwassen dieren die de middelbare leeftijd naderden,” vertelt onderzoeker Elizabeth Engler-Chiurazzi. Op hun cognitief functioneren was nog niets aan te merken. “En toch zorgden de ontstekingen ervoor dat hun geheugen achteruit ging en hun neuronen minder goed gingen functioneren.”
Met tussenpozen ziek
Het is zoals gezegd niet voor het eerst dat onderzoekers de cognitieve achteruitgang in verband brengen met ziekte en ontstekingen. “Er zijn veel studies die onthullen dat neuronen en het geheugen minder goed functioneren wanneer een organisme actief ziek is,” vertelt Engler-Chiurazzi aan Scientias.nl. “Daarnaast zijn er verschillende studies die onthullen dat aandoeningen die tot constante, oftewel chronische ontstekingen leiden, ook vaak een negatieve invloed hebben op het brein en gedrag.” En toch is dit nieuwe onderzoek bijzonder. “Voor zover wij weten heeft nog niemand gekeken naar het cumulatieve effect van herhaaldelijke blootstelling aan ontstekingen.” En ook de bevindingen zijn toch wel een beetje verrassend. “Onze muizen ervoeren – met tussenpozen – slechts een handvol ontstekingen (…) Dat we daarop toch gebreken zagen ontstaan, was wel een beetje verrassend en onthult hoe gevoelig de neuronen zijn voor verstoring.”
Hoewel het onderzoek zich beperkt tot muizen, valt niet uit te sluiten dat de bevindingen te vertalen zijn naar mensen – die gedurende hun leven aan veel meer ziekteverwekkers en ontstekingen worden blootgesteld dan de labmuizen. “Onder mensen is de cognitieve achteruitgang ingegeven door een vijftal ontstekingen mogelijk onzichtbaar in het dagelijks leven,” aldus Engler-Chiurazzi. Maar het cumulatieve effect van alle infecties die we een leven lang doormaken kan wel degelijk een negatieve invloed hebben op ons ouder wordende brein en misschien zelfs de kans op dementie vergroten.
Slag om de arm
Meer onderzoek (onder mensen) is echter nodig om dat hard te maken, benadrukt Engler-Chiurazzi. Want muizen mogen in sommige opzichten dan op ons lijken; de verschillen zijn ook groot. En daarom is enige voorzichtigheid op zijn plaats. “Laboratoriummuizen leven in een heel schone, kiemvrije omgeving en hebben vrijwel constant toegang tot medische zorg en maken zelden een infectie door. Ondertussen leven mensen in ‘de echte wereld’ waar blootstelling aan ziekteverwekkers aan de orde van de dag is. En hoewel er veel overeenkomsten zijn tussen het immuunsysteem van muizen en mensen, zijn er ook belangrijke verschillen omtrent de manier waarop dit functioneert. De mate waarin onze resultaten te vertalen zijn naar mensen moet dan ook echt nog nader worden onderzocht.”
In het onderzoek van Engler-Chiurazzi en collega’s wordt – in ieder geval onder muizen – een verband gelegd tussen door ziekteverwekkers ingegeven ontstekingen en cognitieve achteruitgang. Maar hoe kunnen ontstekingen nu leiden tot problemen in het brein? “Eén manier waarop ontstekingen in het lichaam – zoals de ontstekingen die ontstaan als we ziek worden – dat kunnen doen, is door ervoor te zorgen dat de cellen van de bloed-hersenbarrière minder goed functioneren. Hierdoor gaat de barrière die onze hersenen van de rest van ons lichaam scheidt, ‘lekken’ en kunnen cellen en eiwitten die niets in het brein te zoeken hebben, toch hun weg naar het brein vinden. En dat kan leiden tot de activering van de microglia – de immuuncellen in het brein – en de acties van deze cellen zijn weer van invloed op het functioneren van neuronen.” Vervolgonderzoek moet uitwijzen hoe de ontstekingen het geheugen en de neuronen van de muizen precies aantastten.
Mogelijke implicaties
Mocht vervolgonderzoek uitwijzen dat griep en verkoudheid en andere infecties inderdaad van invloed kunnen zijn op het verouderende brein dan kan dat verschillende implicaties hebben, zo stellen Engler-Chiurazzi en collega’s. Zo kan het zomaar leiden tot een andere behandeling wanneer griep of verkoudheid mensen met dementie of een verhoogde kans daarop treft. “Het advies bij verkoudheid of griep is nu om thuis te blijven, uit te rusten, soep te drinken en je lichaam de infectie te laten bestrijden.” Maar als blijkt dat herhaaldelijke griepinfecties en verkoudheden bijdragen aan de achteruitgang van ons brein moeten we daar misschien – in ieder geval binnen bepaalde populaties – op terugkomen. “De behandeling van verkoudheid of andere oorzaken van herhaaldelijke infecties onder patiënten met een verhoogde kans op cognitieve achteruitgang of dementie moet dan mogelijk een beetje agressiever dan de standaard aanbeveling om veel te rusten en drinken.” Daarnaast zou een kwakkelende gezondheid – oftewel een lange voorgeschiedenis van griep- en verkoudheidachtige infecties – een risicofactor kunnen zijn voor dementie die mee kan worden genomen als artsen proberen te voorspellen wie van hun patiënten een grotere kans hebben op cognitieve problemen.
Het is voor nu nog verre toekomstmuziek; eerst zal onderzoek uit moeten wijzen dat de bevindingen van deze nieuwe studie ook gelden voor mensen. In afwachting van dergelijk vervolgonderzoek heeft Engler-Chiurazzi echter wel al een dringend advies. “Wat – in mijn optiek – vooral belangrijk is om te onthouden, is hoe belangrijk het is om zo gezond en zo infectievrij te blijven als mogelijk is. Dat is niet alleen belangrijk voor ons lichaam, maar ook voor onze hersenen.”
