De bijzondere nova, die in minder dan een dag uitdoofde, zou ons weleens kunnen leiden naar het antwoord op enkele grote vragen over de vorming van ons zonnestelsel en de evolutie van het universum.
Ongeveer een jaar geleden spotte een Japanse amateur-astronoom een heldere nova aan de nachtelijke hemel. Deze nova, die V1674 Hercules is genoemd, was zelfs zo fel, dat deze vanaf de aarde met het blote oog zichtbaar was. Maar zo snel als dat V1674 Hercules gekomen was, was hij ook weer verdwenen. Nu, een jaar later, houdt deze felle nova de gemoederen nog altijd bezig. Want niet alleen blijkt het te gaan om de snelste die ooit is ontdekt, de nova blijkt er nog enkele andere eigenaardige eigenschappen op na te houden.
Een nova is eigenlijk een plotselinge, kortstondige maar dramatische verheldering van een ster. Een klassieke nova verschilt van de bekendere supernova omdat eerstgenoemde altijd voorkomt in binaire systemen. Elke nova wordt gecreëerd door een witte dwerg (de compacte, overgebleven kern van een ster) en een nabijgelegen begeleidende ster. Na verloop van tijd ontmantelt de witte dwerg steeds meer materie van zijn metgezel en warmt dit op. Uiteindelijk ontstaat er een ongecontroleerde reactie, waarbij er enorm veel energie vrijkomt. Bovendien schiet door de explosie materie met hoge snelheid weg. En dat nemen wij waar als zichtbaar licht.
Normaal gesproken vervagen nova’s naar hun oorspronkelijke helderheid over een tijdspanne van een paar weken of maanden. Maar V1674 Hercules is een vreemde eend in de bijt. Niet alleen scheen deze nova zo helder dat iedereen ‘m aan de nachtelijke hemel met slechts een verrekijker kon aanschouwen, hij doofde ook in iets meer dan een dag weer uit, alsof iemand knipperde met een zaklamp.
Recordbrekend snel
Het licht van de nova was dus in iets meer dan een dag weer verzwakt. En dat is ongekend. Nog niet eerder hebben astronomen zo’n snelle nova gespot. “De vorige recordhouder was een nova die we in 1991 bestudeerden; V838 Herculis,” vertelt onderzoeker Sumner Starrfield. Deze nova vervaagde in iets minder dan drie dagen, waardoor V838 Herculis de boeken in ging als een van de snelste nova’s die ooit was geregistreerd. Maar nu is deze van de troon gestoten door een nóg sneller exemplaar.
Pulserend
De enorme snelheid waarmee V1674 Hercules acte de présence gaf, was overigens niet het enige merkwaardige. Het uitgezonden licht en energie bleken namelijk te pulseren, vergelijkbaar met het geluid van een galmende bel. Elke 501 seconden was er een schommeling in zichtbare lichtgolven en röntgenstralen waarneembaar. En nu, een jaar na de explosie, is deze schommeling nog altijd te zien. “Het vreemde is dat deze oscillatie al vóór de uitbarsting werd gezien,” vertelt onderzoeker Mark Wagner. “Maar het was ook duidelijk te herkennen toen de nova zo’n 10 magnitudes helderder was. Een mysterie waar we mee worstelen, is wat deze periodiciteit precies veroorzaakt.”
Wind
Het team merkte ook iets vreemds op toen ze de materie volgden die door de nova-explosie werd uitgestoten. Een soort wind, die mogelijk afhankelijk is van de posities van de witte dwerg en zijn begeleidende ster, lijkt richting te geven aan de stroom van materie naar de ruimte rondom het systeem.
Zonnestelsel
De recordbrekend snelle nova houdt de gemoederen dus nog altijd flink bezig. En dus gaat onderzoek naar V1674 Hercules door. Niet op de laatste plaats omdat nova’s ons tevens heel belangrijke informatie kunnen verschaffen over ons zonnestelsel en zelfs over het universum. Dat komt omdat er tijdens nova-explosies materie de ruimte wordt ingeslingerd, die uiteindelijk nieuwe stellaire systemen vormen. Dergelijke gebeurtenissen hebben bijvoorbeeld ook bijgedragen aan de vorming van ons zonnestelsel, waardoor de aarde meer is dan een klomp koolstof. “We proberen altijd te achterhalen hoe het zonnestelsel is ontstaan en waar de chemische elementen in het zonnestelsel vandaan komen,” zegt Starrfield. “Een van de dingen die we van de nieuwe nova gaan leren, is bijvoorbeeld hoeveel lithium er is geproduceerd door deze explosie. We zijn er nu vrij zeker van dat een aanzienlijk deel van het lithium dat we op aarde vinden, geproduceerd is door nova-explosies.”
Al met al blijven er een jaar nadat V1674 Hercules opdoemde nog altijd veel vragen onbeantwoord. De onderzoekers zijn dan ook van plan de oorzaak van de uitbarsting en de processen die ertoe hebben geleid, beter te bestuderen. En uiteindelijk hopen ze antwoord te krijgen op enkele prangende vragen, waaronder de reden voor de recordbrekende snelheid waarmee de nova verscheen, de krachten achter de waargenomen wind en de oorzaak van de pulserende helderheid. En dat kan ons mogelijk nog veel meer vertellen over de vorming van ons zonnestelsel en de evolutie van het universum als geheel.
