Prehistorische rotskunst was niet voor de happy few: ook kinderen deden eraan mee

Een verrassend groot deel van de rotskunst in vijf Spaanse grotten blijkt het werk van kinderen.

Dat schrijven onderzoekers in het blad Journal of Archaeological Science. Ze baseren zich op een analyse van zogenoemde handmotieven: afbeeldingen van handen op rotswanden. Het zijn vrij bekend en veelvoorkomende vormen van rotskunst die tot stand kwamen doordat mensen hun handen eerst insmeerden met inkt en vervolgens op de rotswand drukten. Of doordat mensen hun hand op geringe afstand van de rotswand hielden en er vervolgens – met behulp van een hol bot of holle stengel – inkt op bliezen. Voor de nieuwe studie bogen de wetenschappers zich over handmotieven in vijf verschillende Spaanse grotten, waarvan de meeste op de laatstgenoemde manier tot stand waren gekomen.

De makers
Al sinds de ontdekking van de prehistorische handmotieven vragen onderzoekers zich af wie deze vormen van rotskunst achterlieten. En in het verleden is aan de hand van de verhouding tussen de afgebeelde vingers al wel gepoogd om vast te stellen of het de handen van mannen of vrouwen betrof. Maar in het nieuwe onderzoek gooien wetenschappers het over een andere boeg. Ze gaan na hoe oud de prehistorische kunstenaars waren.

Hoge percentages
En dat levert toch wel verrassende inzichten op. Zo blijken opvallend veel handafdrukken het werk te zijn van kinderen. En soms zelfs heel jonge kinderen; in één van de grotten lijkt tot wel 9 procent van de teruggevonden handafdrukken te zijn gemaakt met behulp van baby- en peuterhandjes. En ook de handafdrukken van kinderen tussen 4-12 jaar zijn goed vertegenwoordigd. Net als de afdrukken van tieners en jongvolwassenen.

Verrassend
“Dat kinderen – en dan met name in zulke hoge percentages – betrokken waren bij deze activiteit is verrassend,” vindt onderzoeker Verónica Fernández Navarro. “Van sommige Paleolithische handafdrukken werd op het eerste gezicht al wel verwacht dat ze van kinderen waren, omdat ze zo klein waren, maar het percentage door kinderen vervaardigde handafdrukken dat wij nu in deze studie hebben gevonden, heeft alle verwachtingen overtroffen.”

Het onderzoek
De wetenschappers baseren hun conclusies op een uitgebreide analyse van de handafdrukken. Daarbij werd bijvoorbeeld voor elke afdruk de breedte en lengte van de hand en afzonderlijke vingers vastgesteld. Daarnaast sloegen de wetenschappers ook aan het experimenteren. Daarbij hielden proefpersonen van uiteenlopende leeftijd hun hand op enige afstand van een rots en spoten er vervolgens inkt op. Of ze smeerden hun hand in met inkt en drukten deze vervolgens op een rots. Het doel van die experimenten was om vast te stellen of uit de afdruk afgeleid kon worden hoe oud de maker ervan was.

Correctie
Al snel bleek dat de afdrukken die zo tot stand kwamen, inderdaad gebruikt konden worden om de leeftijd van de maker ervan vast te stellen. Wel moest daarbij in het geval van de afdrukken waarbij inkt op de hand geblazen werd een kleine correctie worden doorgevoerd, omdat de handafdruk vaak groter was dan de hand die gebruikt was om deze afdruk te maken. Dat komt doordat de proefpersonen – net als prehistorische kunstenaars – hun hand tijdens het blazen van pigmenten niet op de rotswand legden, maar op geringe afstand van de rotswand hielden. Maar wanneer onderzoekers daar rekening mee hielden en hun metingen van de handafdruk daarop corrigeerden, bleek het heel goed mogelijk om uit de lengte en breedte van de afdruk en afzonderlijke vingers af te leiden hoe oud de maker ervan was. De volgende stap was vervolgens om die kennis los te laten op de prehistorische afdrukken en vast te stellen hoe oud de makers ervan waren. En al snel bleek een behoorlijk deel van de rotskunst dus voor rekening van prehistorische kinderen (peuters soms zelfs) en tieners te komen.

Het staat haaks op wat vaak over prehistorische kunst wordt aangenomen, stelt Fernández Navarro. “Tot nu werd de creatie van prehistorische kunst vooral geassocieerd met mannen: enkele uitverkorenen – soms sjamanen – die deze beelden in een symbolische en magische omgeving maakten. Als we kijken naar de afbeeldingen en illustraties in academische en populaire boeken voor het grote publiek, dan zijn de mensen verantwoordelijk voor de kunst bijna altijd volwassen mannen. Deze studie verandert onze kijk op (prehistorische, red.) kunst.”

Functie
Maar hoe moeten we de prehistorische kunst dan gaan duiden? “Grafische activiteit lijkt iets te zijn geweest waar de hele groep aan kon deelnemen en waarbij zowel kinderen als volwassenen een rol speelden,” zo schrijven de onderzoekers in hun studie. “En dat zelfs jonge leden van de gemeenschap – tot baby’s aan toe – deelnamen, suggereert dat deze activiteit bedoeld was om aan de binding binnen de groep te werken.”

Vervolgonderzoek
Daarbij moet wel worden opgemerkt dat het onderzoek enkel in vijf Spaanse grotten is uitgevoerd. Of rotskunst ook in andere landen en zelfs op andere continenten op dezelfde manier tot stand kwam en wellicht een vergelijkbare functie had, is onduidelijk. De onderzoekers hopen dan ook dat hun methodologie in de toekomst ook op de rotskunst in andere grotten wordt losgelaten.

“We hebben nog een lange weg te gaan,” zo merkt Fernández Navarro op. Maar met het nieuwe onderzoek is een belangrijke stap gezet. “De eerste resultaten wijzen er nu op dat we onze huidige ideeën over wie deze rotskunst maakte, los moeten laten.”

Bronmateriaal

"Visualizing childhood in Upper Palaeolithic societies: Experimental and archaeological approach to artists’ age estimation through cave art hand stencils" - Journal of Archaeological Science
Interview met Verónica Fernández Navarro
De afbeelding bovenaan dit artikel laat rotskunst in Argentinië zien. De foto is gemaakt door Mariano (via Wikimedia Commons)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd