Naast een stapel stenen werktuigen hebben onderzoekers de oudste, gefossiliseerde resten van een Paranthropus aangetroffen. En dat roept de intrigerende vraag op of deze mensensoort tevens in staat was gereedschappen te vervaardigen.
In Afrika zijn al eerder de zogenoemde Oldowan-gereedschappen aangetroffen; eenvoudige stenen werktuigen die enkele miljoenen jaren oud worden geschat. De gereedschappen werden voor het eerst in 1951 opgegraven, naast resten van een voorloper van de mens. Tot voor kort werd gedacht dat deze prehistorische gereedschapskist en het gebruik van technologische middelen enkel voorbehouden was aan het Homo-geslacht. Maar een nieuwe studie daagt die theorie nu uit. Want mogelijk wisten ook andere mensensoorten er prima raad mee.
Oldowan-gereedschappen (zie ook de afbeelding bovenaan dit artikel) bestaan uit drie soorten stenen werktuigen, die onder andere werden gebruikt om te hakken en te slaan. Typerend voor het Oldowan is het gebruik van rolstenen die met een paar slagen een scherpe kant krijgen. Later komen daar nog kernbijlen en eenvoudige afslagwerktuigen bij. De prehistorische gereedschapskist werd voornamelijk gebruikt om dingen te verpletteren en te snijden. De opkomst van deze gereedschappen was een grote vooruitgang. Het zorgde voor een nieuwe variëteit aan voedsel voor onze verre voorouders op de Afrikaanse savanne. De gereedschappen waren overigens niet zo gemakkelijk te fabriceren. Het vereiste een aanzienlijke behendigheid en vaardigheid. In de loop van de tijd veroverden Oldowan-gereedschappen steeds meer gebied. Zo zijn ze overal in Afrika aangetroffen. Bovendien zijn onderzoekers soortgelijke werktuigen zelfs in China en Algerije tegengekomen. De prehistorische gereedschapskist werd uiteindelijk pas zo’n 1,7 miljoen jaar geleden, met de komst van de meer verfijnde Acheuléen, vervangen.
Onderzoekers trekken die conclusie naar aanleiding van vondsten op de archeologische vindplaats Nyayanga, gelegen op het Homa-schiereiland in het westen van Kenia. Vanaf 2015 leverde een reeks opgravingen hier een schat aan ontdekkingen op, waaronder 330 artefacten, 1.776 dierlijke botten (waaronder overblijfselen van ten minste drie nijlpaarden) en twee mensachtige kiezen.
Ontdekkingen
Na verdere analyse blijken de twee kiezen waarschijnlijk aan de mensensoort Paranthropus toe te behoren. De tanden zijn de oudste gefossiliseerde Paranthropus-resten die tot nu toe zijn gevonden. Daarnaast blijken enkele artefacten Oldowan-gereedschappen te vertegenwoordigen, die naar schatting tussen de 2,6 en 3 miljoen jaar oud zijn. Daarmee zijn het één van de oudste – zo niet de oudste – opgegraven Oldowan-gereedschappen ooit. “Dit betekent dat deze gereedschappen al eerder op grotere schaal werden gebruikt dan we tot nu toe beseften,” zegt onderzoeker Thomas Plummer.
Omdat de kiezen op slechts een steenworpafstand van de Oldowan-gereedschappen zijn aangetroffen, rijst de vraag wie deze stenen werktuigen heeft vervaardigd. “De veronderstelling onder onderzoekers is lang geweest dat alleen het Homo-geslacht, waartoe wij behoren, in staat was om stenen werktuigen te maken,” vertelt onderzoeker Rick Potts. “Maar nu we resten van Paranthropus naast deze gereedschappen hebben gevonden, is het de vraag wie ze heeft gemaakt.” Mogelijk wist ook Paranthropus de gereedschappen te hanteren. Het zou zelfs kunnen dat meerdere afstammingslijnen deze gereedschappen ongeveer gelijktijdig vervaardigden.
Andere vondsten
Welke menselijke afstamming de nieuw ontdekte Oldowan-gereedschappen ook heeft gefabriceerd, opmerkelijk is met name dat deze oeroude stenen werktuigen op meer dan 1.200 kilometer afstand van andere oeroude exemplaren zijn aangetroffen. In Ethiopië zijn namelijk al eerder 2,6 miljoen jaar oude Oldowan-gereedschappen opgegraven, die tevens tot de oudste bekende Oldowan-gereedschappen behoren. Dit breidt het gebied dat in verband wordt gebracht met de vroegste oorsprong van Oldowan dan ook enorm uit.
Planten en vlees
De onderzoekers onderwierpen de gereedschappen aan een grondige inspectie om te bepalen hoe ze precies waren gebruikt. Om dat te achterhalen, analyseerden ze onder andere sporen van slijtage. Ook bestudeerden ze de overblijfselen van de nijlpaarden die in Nyayanga zijn gevonden. De botten blijken duidelijke tekenen van slachting te vertonen. Zo vond het team een diepe snee in een rib van een nijlpaard en een reeks van vier korte, parallelle sneden in het scheenbeen van een ander. Dit leidt tot de conclusie dat de gereedschappen werden gebruikt om veel verschillende soorten materialen en voedsel te verwerken, waaronder planten, vlees en zelfs beenmerg.
Uniek inkijkje
De ontdekking van de oeroude stenen werktuigen en de dierlijke resten biedt een uniek kijkje in het begin van de steentechnologie. Het betekent dat vroege menselijke voorouders die langs de oevers van het Victoriameer in Kenia woonden, deze gereedschappen gebruikten om onder andere nijlpaarden te slachten en plantmateriaal te verpletteren, aldus de onderzoekers. Omdat mensachtigen ongeveer twee miljoen jaar geleden nog niet wisten hoe ze vuur moesten maken, vermoedt het team dat onze vroege, verre voorouders alles rauw verorberden. Misschien stampten ze het vlees wel fijn om er een soort nijlpaardtartaar van te maken, om het zo gemakkelijker te kunnen kauwen.
De bevindingen bieden een interessante momentopname van de wereld waarin de voorloper van de mens woonde. Het laat zien hoe stenen werktuigen vroege mensachtigen in staat stelden zich aan te passen aan verschillende leefgebieden, waar uiteindelijk onze eigen voorouders uit voortkwamen. “Oost-Afrika was geen stabiele bakermat voor de voorouders van onze soort,” zegt Potts. “Het was meer een kokende ketel van veranderingen in het milieu, met stortbuien en droogtes en divers, steeds veranderend voedsel op het menu. Oldowan-gereedschappen hebben mogelijk mensensoorten geholpen zich steeds aan nieuwe situaties aan te passen.”
