Piramides van Giza waren ondenkbaar geweest zonder inmiddels verdwenen zijtak van de Nijl

Nieuw onderzoek bewijst dat de zijtak – die uiteindelijk ten prooi viel aan klimaatverandering – ten tijde van de bouw van de machtige piramides van Giza van onschatbare waarde is geweest.

De piramiden van Gizeh – waartoe ook het zevende wereldwonder, de piramide van Cheops gerekend mag worden – spreken tot de verbeelding. Niet in de laatste plaats, omdat ze zijn opgebouwd uit miljoenen loodzware stenen. En dan vraag je je natuurlijk af hoe de oude Egyptenaren die stenen daar kregen.

Zijtak van de Nijl
Een internationaal team van onderzoekers denkt daar nu meer duidelijkheid over te kunnen verschaffen. In het blad PNAS stellen ze dat een sleutelrol moet zijn weggelegd voor een inmiddels verdwenen zijtak van de Nijl. Vandaag de dag is de Nijl meerdere kilometers van de piramides van Gizeh verwijderd. Maar in de tijd dat deze bouwwerken verrezen, was dat anders, zo tonen onderzoekers aan.

Het onderzoek
Het idee dat de oude Egyptenaren een inmiddels verdwenen kanaal gebruikten om hun bouwmaterialen – en waarschijnlijk ook provisie voor de bouwers – naar Gizeh te brengen, is niet nieuw. Maar, zo schrijven de onderzoekers in het blad Proceedings of the National Academy of Sciences, er is weinig bekend over wanneer die zijtak precies ontstond, hoelang die standhield en hoeveel water deze herbergde. En daarmee was dus ook onduidelijk in hoeverre deze werkelijk een belangrijke rol speelde in de totstandkoming van het zevende wereldwonder en omgeving.

Om daar verandering in te brengen, hebben onderzoekers nu – aan de hand van gefossiliseerde pollen – een reconstructie gemaakt van hoe het deze inmiddels verdwenen zijtak in de afgelopen duizenden jaren vergaan is. En het onderzoek wijst uit dat de zijtak – die de wetenschappers aanduiden als de Cheops-tak – ten tijde van de bouw van de piramiden van Gizeh behoorlijk wat water moet hebben bevat. “Tijdens de eerste helft van het Oude Rijk van Egypte (2686 tot 2440 voor Christus) was het waterniveau in de Cheops-tak relatief constant,” vertelt onderzoeker Hader Sheisha aan Scientias.nl. Heel concreet zou het waterniveau in die tijd 40 procent lager hebben gelegen dan in de zogenoemde African Humid Period, een periode waarin het noorden van Afrika veel natter was dan nu en de Sahara zelfs grassen, bomen en meren kende. Hoewel de Cheops-tak in de tijd dat de piramiden verrezen dus wel aanzienlijk minder water herbergde dan in die natte periode, moet de zijtak toch tot het Gizeh-plateau gereikt hebben en het waterniveau zodanig hoog hebben gelegen dat men dat plateau moeiteloos met (zwaar beladen) boten kon bereiken. “Van de derde tot de vijfde dynastie creëerde de Cheops-tak duidelijk een omgeving die bevorderlijk was voor de opkomst en ontwikkeling van een bouwplaats voor piramides. (De Cheops-zijtak, red.) hielp bouwvakkers om het transport van stenen en andere materialen per boot te plannen.”

Pollen
De onderzoekers leiden dat zoals gezegd af uit gefossiliseerde pollen. Die pollen verraden op hun beurt weer welke vegetatie er in het gebied voorkwam. En die vegetatie vertelt weer meer over hoe nat het op bepaalde plekken was. “Natte omstandigheden vallen bijvoorbeeld samen met het frequenter voorkomen van planten uit de cypergrassenfamilie (papyrusriet bijvoorbeeld), die we kennen van de oevers van de Nijl. Maar ook pollen van planten die normaliter verder stroomopwaarts groeien en wiens pollen door het water stroomafwaarts worden gevoerd. Of helofyten, zoals de kattenstaart, die onthullen dat er nabij Gizeh een permanent waterlichaam te vinden was.” Op dezelfde manier kunnen landplanten – zoals bepaalde kruiden, granen of varens – juist op drogere omstandigheden wijzen. “En dus op het simpelweg wegkwijnen van de Cheops-zijtak.”

Reconstructie
En die pollen stellen onderzoekers zo dus niet alleen in staat om vast te stellen wanneer de Cheops-zijtak water herbergde, maar bijvoorbeeld ook hoe hoog dat water moet hebben gestaan. Het levert uiteindelijk een reconstructie van een stromingsgebied op die duizenden jaren teruggaat. En de reconstructie onthult dus dat het water in de inmiddels verdwenen zijtak ten tijde van de bouw van de piramiden van Gizeh rijkelijk stroomde. En dat is cruciaal geweest voor de bouw van de piramiden van Gizeh, stelt Sheisha. Zo moet de zijtak van pas zijn gekomen om de 2 miljoen blokken graniet en kalksteen die nodig waren om de piramides te doen verrijzen, op de plek van bestemming te krijgen. “Het zou heel moeilijk of zelfs onmogelijk zijn geweest om de piramiden zonder deze zijtak van de Nijl te bouwen.”

Klimaatverandering
Hoe belangrijk de zijtak ook was, uiteindelijk is deze toch verdwenen. “Het is voor mij wel duidelijk dat de zijtak een natuurlijk verschijnsel was, ontstaan tijdens de African Humid Period,” stelt Sheisha. Doordat het in die tijd zo nat was, verkreeg de Nijl meerdere zijtakken, waarvan de Cheops-tak dus ook lang na die natte periode – weliswaar met een iets lager waterniveau – nog lang standhield. Maar ergens tussen 1500 en 1100 voor Christus moet de zijtak ten prooi zijn gevallen aan droogte. Die droogte wordt ook wel in verband gebracht met een vulkaanuitbarsting, zo vertelt Sheisha. “Doordat zwavelgassen in de stratosfeer werden gepompt, werd de straling van de zon terug de ruimte in gekaatst, waardoor de temperatuur in de troposfeer daalde en de neerslagpatronen veranderden.” Zo ving mogelijk ook in Egypte een drogere periode aan, die de zijtak van de Nijl fataal werd.

Toen de zijtak verdween, stonden de piramides van Gizeh echter al zo’n 1000 tot 1500 jaar fier overeind. En nog altijd getuigen ze zo blijkbaar niet alleen van de ideeën en daarmee gepaard gaande vindingrijkheid van de oude Egyptenaren, maar ook van een vergeten en verdwenen waterweg die cruciaal moet zijn geweest voor hun verrijzenis. De wetenschap dat die zijtak er was en een rol moet hebben gespeeld in de bouw van de piramiden, is heel waardevol, betoogt Sheisha. “Een beter begrip van de omgeving (van de piramiden, red.) verandert onze kijk op de bouw van deze grote piramiden en helpt ons heel veel beslissingen – bijvoorbeeld omtrent de locatie en timing van de bouw – beter te begrijpen.”

Bronmateriaal

"Nile waterscapes facilitated the construction of the Giza pyramids during the 3rd millennium BCE" - PNAS
Interview met Hader Sheisha
Afbeelding bovenaan dit artikel: Pakhnyushchyy from Getty Images (via Canva Pro)

Fout gevonden?

Voor jou geselecteerd