Nieuw onderzoek onthult dat in het wild levende graafwespen tijdens de zorg voor hun nageslacht een bizar goed geheugen aan de dag leggen. Hoe hun kleine brein dat voor elkaar krijgt, is een raadsel.
Tot die weinig bevredigende conclusie komen onderzoekers in het blad Current Biology, nadat ze vrouwelijke graafwespen in het wild observeerden. Wanneer deze wespen toe zijn aan gezinsuitbreiding graven ze een holletje en vangen een rups, die ze direct verlammen. De rups wordt in het holletje gelegd en daarna legt de moeder-wesp er een eitje bovenop, om het holletje daarna af te sluiten. Wanneer het eitje uitkomt, kan de larve zich in het holletje tegoed doen aan de verlamde rups. Zo’n twee tot zeven dagen later komt moeder dan weer een kijkje nemen; ze maakt het holletje open, checkt of de larve in leven is en brengt, als de larve nog leeft, een nieuwe voedselvoorraad – bestaande uit tot wel acht nieuwe rupsen – om daarna het holletje weer af te sluiten en niet meer terug te keren.
Negen nestjes onthouden
De onderzoekers observeerden de moeder-wespen terwijl ze zo met hun jongen in de weer waren en ontdekten tot hun stomme verbazing dat de wespen – uitgerust met een minuscuul breintje – in staat bleken om de locatie van tot wel negen van die holletjes of nestjes te onthouden. Dat klinkt misschien niet zo indrukwekkend. Tot je je realiseert dat deze holletjes in kaal zand – dus zonder al te veel herkenningspunten – worden gegraven én omringd worden door honderden nestjes van andere moeder-wespen. “Ondanks dat ze nestelen in relatief karakterloos kaal zand, vaak tussen honderden nesten van andere vrouwtjes, maken de moeders zelden fouten bij het terugvinden van hun eigen nest,” aldus onderzoeker Jeremy Field. “Slechts 1,5 procent van de 1239 voedselbezorgingen die we in onze studie observeerden, ging naar de nesten van andere vrouwtjes.”
Op volgorde
Maar het wordt nog indrukwekkender. Want de moeder-wespen onthouden niet alleen de locatie van de holletjes, maar blijken hun jongen ook nog eens op volgorde van leeftijd te voeden, waarbij die volgorde zonder al te veel problemen wordt aangepast op het moment dat één van de larven onverhoeds sterft. In dat scenario legt de moeder-wesp namelijk een nieuw eitje in het nestje van de dode larve. Maar daarmee verandert ook de volgorde waarin moeder-wesp de holletjes bezoekt; het holletje waarin haar eerste larve is gestorven en nu een nieuw eitje is gelegd, wordt nu – in ieder geval tot er weer een dode larve wordt aangetroffen of een nieuw nestje wordt gemaakt – hekkensluiter op het denkbeeldige lijstje met holletjes die moeder-wesp nog moet checken en van voedsel voorzien.
Hoeveelheid
Daarnaast blijken de moeder-wespen ook nog eens te onthouden hoeveel voedsel ze hun jongen mee hebben gegeven. Tot die conclusie komen de onderzoekers nadat ze een aantal rupsen die moeders alvast in hun holletjes-in-aanbouw hadden gedeponeerd, omwisselden voor veel grotere rupsen. De vrouwtjes die daarna hun eitjes legden op die grote rupsen, pasten hun planning aan en stelden het moment om de jongen bij te voeden, iets uit. De tijd die ze daardoor ‘overhielden’ gebruikten ze vervolgens om nieuwe nestjes te creëren.
Zoveel te onthouden
“Onze bevindingen suggereren dat het miniatuur-brein van een insect in staat is tot opmerkelijk geavanceerde beslissingen omtrent planning,” vertelt Field. “Zij (de moeder-wespen, red.) kunnen onthouden waar en wanneer ze hun jongen hebben gevoed en wat ze ze hebben gevoed, op een manier die zelfs van een menselijk brein veel zou vragen.”
Onverklaarbaar
Het is ronduit verrassend. “We zijn geneigd te denken dat iets wat zo klein is, niet in staat is om zoiets ingewikkelds te doen.” En wat de onderzoekers in hun studie hebben gezien is eigenlijk dan ook (nog) niet te verklaren. “We weten niet hoe wespen deze opmerkelijke mentale prestaties voor elkaar krijgen.”
Natuurlijk gaat het niet altijd goed; soms zagen de onderzoekers moeders wel degelijk even de fout in gaan. Dat gebeurde vooral wanneer ze veel holletjes onder hun hoede hadden of wanneer de volgorde waarin de larven gevoed moesten worden, veranderde doordat een larve stierf. Maar door de bank genomen getuigden de vrouwelijke graafwespen in de zorg voor hun kinderen van een bizar goed geheugen. Je zou denken dat dat een prijs heeft. “Men denkt vaak dat geheugencapaciteit ‘duur’ is: de hersenen hebben namelijk de juiste structuur nodig – in de vorm van neuronen – om dingen te kunnen onthouden en energie om die functie uit te voeren,” stelt Field. Maar in het geval van de graafwespen wegen de kosten duidelijk op tegen de baten. “Hun ingewikkelde planningsgedrag verkleint de kans dat hun nakomelingen verhongeren.”
