Belgisch onderzoek wijst uit dat veel alternatieven voor het inmiddels verboden plastic rietje – zoals papieren, maar ook van bamboe of glas gemaakte rietjes – PFAS herbergen en dus niet zo onschuldig zijn als gedacht.
In een poging de hoeveelheid in de natuur rondzwervend plastic terug te dringen, werd in 2021 de verkoop van plastic wegwerpartikelen binnen de EU verboden. Naast wegwerpbestek, -borden en wattenstaafjes gingen ook plastic rietjes in de ban. Om het milieu te sparen werden laatstgenoemden op veel plaatsen vervangen door papieren varianten die je – door hun irritante neiging om nogal snel te verweken – veelal dwingen om haast te maken met het nuttigen van je drankje. Daarnaast zijn er inmiddels ook alternatieve rietjes gemaakt van bamboe, glas en roestvrijstaal. Een stuk milieuvriendelijker dan plastic varianten, zo is de gedachte.
PFAS
Maar nieuw onderzoek, verschenen in het blad Food Additives & Contaminants, suggereert nu dat die goedbedoelde alternatieven lang niet zo milieuvriendelijk en onschuldig zijn als ze lijken. Een analyse van rietjes, gemaakt van onder meer papier, bamboe en roestvrijstaal en verkregen in winkels, fastfood-restaurants en supermarkten onthult nu namelijk dat het leeuwendeel ervan per- en polyfluoralkylstoffen, kortweg PFAS, herberggen. “Rietjes gemaakt van plantaardige materialen, zoals papier en bamboe worden vaak gepromoot als een duurzamer en milieuvriendelijker alternatief voor plastic rietjes,” vertelt onderzoeker Thimo Groffen. “Maar de aanwezigheid van PFAS in deze rietjes betekent dat dat niet per se klopt.”
Eerder onderzoek
Dat plantaardige alternatieven voor het plastic rietje PFAS herbergen, komt niet helemaal als een donderslag bij heldere hemel. Eerder toonden onderzoekers in de VS al aan dat plantaardige rietjes die in de Verenigde Staten vervaardigd en verkocht worden, PFAS herbergen. “En anderzijds zijn er eerder al onderzoeken geweest die hebben aangetoond dat PFAS aanwezig waren in voedselcontactmaterialen om deze zo water- en vetafstotend te maken,” vertelt Groffen aan Scientias.nl. Maar toch heeft vergelijkbaar onderzoek naar plantaardige rietjes in België de wetenschappers toch nog wel weten te verrassen. “Wat wel verrassend was voor ons, was dat PFAS niet enkel aanwezig zijn in papieren en bamboe rietjes, maar ook in materialen waar ze niet direct een toepassing lijken te hebben om dit water- en vetafstotend te maken (zoals glas).”
PFAS is eigenlijk een verzamelnaam voor duizenden chemische stoffen. Deze stoffen zijn door mensen vervaardigd (en komen van oorsprong dus niet in de natuur voor). Deze PFAS zijn heel nuttig; ze stoten onder meer vuil, water en vet af. Vandaar dat ze ook veelvuldig gebruikt worden in tal van producten, van voedselverpakkingsmaterialen tot anti-aanbaklagen in pannen en van kleding tot cosmetica. Maar er verschijnen steeds meer studies die aantonen dat sommige PFAS schadelijk zijn voor het milieu en de mens. Zo worden sommige PFAS in verband gebracht met gezondheidsproblemen zoals leverschade, nierkanker, een laag geboortegewicht, verhoogd cholesterol en schildklieraandoeningen. Daarnaast breken PFAS ook nog eens niet of nauwelijks af. Dat laatste heeft ze ook wel de weinig aan de verbeelding overlatende bijnaam ‘forever chemicals’ opgeleverd.
PFAS is bijna overal
De onderzoekers bogen zich zoals gezegd over verschillende typen rietjes, gemaakt door verschillende fabrikanten. Daarbij zochten ze specifiek naar 29 soorten PFAS, waarvan ze er vervolgens 18 in de verschillende soorten rietjes aantroffen. Vijftien daarvan werden frequent teruggevonden. Papieren rietjes bleken het vaakst PFAS te herbergen: bij 18 van de 20 geteste merken papieren rietjes werden PFAS aangetroffen. Bij rietjes gemaakt van bamboe werden in 4 van de 5 geteste merken PFAS gevonden. Bij glas was dat in 2 van de 5 merken. Opvallend genoeg bleken roestvrijstalen rietjes (waarvan de onderzoekers vijf soorten testten) geen PFAS te herbergen.
Lage concentraties
De aangetroffen concentraties PFAS waren laag, zo benadrukt Groffen. “De som-concentratie van deze 15 (meest frequent waargenomen, red.) PFAS was meestal minder dan 2 nanogram per gram rietje, maar in sommige gevallen werd een som-concentratie tot ongeveer 7 nanogram per gram rietje waargenomen.” Rekening houdend met die kleine concentratie en het feit dat de meeste mensen rietjes slechts zo af en toe gebruiken, ligt het niet in de lijn der verwachtingen dat de PFAS-concentraties in de rietjes zullen leiden tot toxische effecten. Maar: “Kleine hoeveelheden PFAS kunnen – hoewel ze op zichzelf niet schadelijk zijn, wel bijdragen aan de chemische ‘lading’ die reeds in het lichaam aanwezig is,” stelt Groffen. “Mensen worden langs verschillende routes blootgesteld aan PFAS en andere chemische stoffen. Met betrekking tot PFAS is vooral het dieet belangrijk. We krijgen bijvoorbeeld PFAS binnen vanuit drinkwater en voeding, zoals eieren. PFAS, en ook andere stoffen, kunnen zich opstapelen in ons lichaam. Zo kunnen de concentraties in ons lichaam van deze stoffen steeds hoger worden, zeker als de blootstelling niet vermindert. Het gebruik van rietjes kan dus een extra bron van PFAS zijn voor ons lichaam en die gezamenlijke opname en opstapeling kan leiden tot verschillende gezondheidseffecten.”
Herkomst onduidelijk
Onduidelijk is op dit moment hoe de PFAS precies in de plantaardige rietjes belanden. Het feit dat bijna alle merken rietjes PFAS herbergen, hint er voorzichtig op dat de ‘eeuwige chemicaliën’ met opzet zijn toegevoegd om de rietjes waterafstotend te maken. Een andere mogelijkheid is echter dat de PFAS afkomstig zijn uit de bodem waarin de plantaardige materialen waarvan de rietjes gemaakt zijn, groeiden of uit het water dat die plantaardige materialen bij leven tot zich hebben genomen.
Weglekkend PFAS
Ook zijn de onderzoekers niet nagegaan of de PFAS ook daadwerkelijk vanuit de rietjes in het drinken lekken. Ondenkbaar is dat laatste echter niet. Zeker niet omdat in sommige rietjes PFAS zijn gevonden waarvan bekend is dat ze gemakkelijk in water (of andere vloeistoffen) oplossen.
Niet automatisch duurzaam
Hoewel er dus nog wel wat vragen zijn die in vervolgonderzoeken beantwoord moeten worden, lijkt inmiddels wel vast te staan dat de meeste alternatieven voor het plastic rietje niet automatisch milieuvriendelijk zijn. “De aanwezigheid van PFAS in rietjes van papier en bamboe laat zien dat ze niet per se biologisch afbreekbaar zijn,” stelt Groffen.
Als het aan Groffen ligt, laten we de rietjes dan ook gewoon links liggen. Maar voor wie dat niet wil of – bijvoorbeeld vanwege gezondheidsproblemen – niet kan, is er één type rietje dat qua duurzaamheid redelijk goed uit de bus komt. “Uit ons onderzoek blijkt dat roestvrijstalen rietjes het meest duurzame alternatief zijn voor de plastic rietjes. Ze kunnen hergebruikt en gerecycled worden, en lijken geen PFAS te bevatten – althans niet de 29 soorten PFAS die wij onderzocht hebben.”
