Dit kan de doorbraak zijn waar de psychiatrie al jaren op zit te wachten.
Depressieve klachten zijn helaas een veelvoorkomend probleem. Gelukkig kan een psycholoog of psychiater vaak helpen. Maar voor een klein deel van de patiënten zijn gedragstherapie of medicatie niet genoeg; zij lijden aan een ernstige en onbehandelbare depressie. Zo ook Sarah (wiens achternaam op haar verzoek achterwege blijft). “Ik was aan het eind van mijn Latijn. Ik was zeer depressief (…) Dit was niet een leven dat het leven waard was.” Maar dankzij het werk van onderzoekers aan de Universiteit van Californië (San Francisco) is haar situatie abrupt en radicaal veranderd. Na jaren van mislukte behandelingen zijn haar depressieve klachten nu eindelijk afgenomen. “Eerst waren de emoties en de duisternis overweldigend, maar nu sta ik op en ga ik gewoon aan mijn dag beginnen.”
Pacemaker
Het is allemaal te danken aan een klein apparaatje dat in haar brein geïmplanteerd is en – wanneer nodig – een specifiek deel van haar hersenen stimuleert. Een soort pacemaker, maar dan voor het brein.
Diepe hersenstimulatie
Het is niet voor het eerst dat onderzoekers zogenoemde diepe hersenstimulatie gebruiken in een poging depressieve klachten te verminderen of verhelpen. Maar eerdere pogingen waren slechts beperkt of wisselend succesvol. Dat heeft te maken met het feit dat de meeste hersenimplantaten die voor dit doeleinde worden ingezet continu elektrische signalen afgeven en daarbij ook vaak slechts in één hersengebied kunnen worden ingezet. Dat laatste is onhandig, omdat de hersengebieden die depressieve klachten voortbrengen van persoon tot persoon kunnen verschillen.
Op maat
Reden genoeg voor Amerikaanse onderzoekers om een andere benadering te ontwikkelen. Het resulteert in een hersenimplantaat dat de hersenen alleen stimuleert wanneer dat echt nodig is en zich daarbij ook nog eens richt op een hersengebied waar stimulatie het grootste positieve effect op de stemming van de betreffende patiënt heeft (zie kader).
De resultaten zijn indrukwekkend. “We waren in staat om deze op maat gemaakte behandeling aan een patiënt met depressie aan te bieden en haar symptomen te verlichten,” zo stelt onderzoeker Katherine Scangos. En waar het na standaard behandelingen weken kan duren voor de depressieve klachten verminderen, merkte Sarah vrijwel direct resultaat. Niet alleen kort na de implantatie, maar ook in de vijftien maanden die sinds de plaatsing van het implantaat inmiddels zijn verstreken. “In de eerste maanden was de depressie zo abrupt minder dat ik niet zeker wist of het wel zo zou blijven,” aldus Sarah. “Maar het is zo gebleven. En ik ben me gaan realiseren dat het apparaat de therapie en zelfzorg die ik heb leren toepassen, versterkt.”
Toekomst
De hoop is natuurlijk dat in de toekomst nog veel meer mensen met ‘onbehandelbare depressie’ behandeld kunnen worden. “Het idee dat we symptomen op het moment dat ze ontstaan, kunnen behandelen, is een heel nieuwe manier om de lastigst te behandelen gevallen van depressie aan te pakken,” aldus Scangos.
Maar voor deze behandeling breed kan worden uitgerold, is meer onderzoek nodig. Op dit moment wordt het klinisch onderzoek met twee nieuw patiënten uitgebreid en binnenkort volgen er hopelijk nog negen. Het vervolgonderzoek moet uitwijzen of de aanpak ook voor anderen zo goed en langdurig werkt. Ook hopen wetenschappers nog meer inzicht te krijgen in de hersengebieden die betrokken zijn bij depressie. Mogelijk kan dat tevens leiden tot heel nieuwe behandelingen waarbij de activiteit in deze hersengebieden op een minder ingrijpende manier kan worden aangepast.
