We weten allemaal dat dik zijn niet gezond is, maar daarbij denken we dan toch vooral aan obesitas. Met een klein beetje overgewicht is toch niet zoveel mis? Of wel?
Volgens nieuw Amerikaans onderzoek is te dik zijn slechter voor de gezondheid dan tot nu toe werd gedacht. Overgewicht of obesitas zou het risico op een voortijdige dood met 22 tot 91 procent verhogen. Een klein beetje ondergewicht blijkt juist minder schadelijk dan gedacht.
Volledig onderschat
De studie maakt een einde aan het idee dat een beetje overgewicht niet zo erg is. Ook toont de statistische analyse van data van bijna 18.000 mensen de beperkingen van het gebruik van BMI (body-mass-index) als graadmeter voor gezondheid. Uiteindelijk concluderen de onderzoekers dat een op de zes doden in de Verenigde Staten gerelateerd is aan overgewicht of obesitas.
“Bestaande studies hebben onderschat wat de gevolgen zijn van leven in een land waar goedkoop, ongezond voedsel overal voorhanden is en een sedentaire leefstijl de norm is geworden”, zegt onderzoeker Ryan Masters van CU Boulder. “Deze studie en andere beginnen de werkelijke tol van deze gezondheidscrisis bloot te leggen.” Hoewel talloze studies hebben aangetoond dat hart- en vaatziekten, hoge bloeddruk en diabetes het sterfterisico vergroten, zijn er niet veel die hebben bewezen dat groepen mensen met een hoger BMI een grotere kans hebben om dood te gaan.
De obesitasparadox
Integendeel zelfs. Er bestaat zoiets als de obesitasparadox. De meeste studies komen tot een U-curve als het gaat om het sterfterisico versus BMI: degenen in de overgewichtscategorie dus met een BMI tussen de 25 en 30 hebben het laagste sterfterisico, de mensen met obesitas dus een BMI van 30 tot 35, hebben een heel licht verhoogde overlijdenskans en degenen met ondergewicht (een BMI van onder de 18,5) en morbide obesitas (een BMI van boven de 35) hebben de meeste kans om dood te gaan. “Over het algemeen denken we dat een verhoogd BMI de sterftekans niet vergroot tot je een heel hoog BMI bereikt en dat er zelfs overlevingsvoordelen zijn aan overgewicht”, aldus Masters. “Ik betwijfel deze claims.”
BMI is enkel gebaseerd op gewicht en lengte, maar kijkt bijvoorbeeld niet naar verschillen in lichaamssamenstelling of hoe lang iemand al te zwaar is. Masters wilde deze nuances wel meewegen en dook daarom in de data van bijna 18.000 mensen van wie er bijna 4500 overleden, die meededen aan een groot Amerikaans gezondheidsonderzoek dat liep van 1988 tot 2015.
Kunstmatige cijfers
De onderzoeker ontdekte dat maar liefst 20 procent van de mensen, die in de categorie ‘gezond gewicht’ zaten, overgewicht of obesitas hadden in de tien jaar daarvoor. Als je die groep apart nam, bleken ze een veel slechter gezondheidsprofiel te hebben dan de mensen met een stabiel gewicht. Masters wijst erop dat een leven lang overgewicht kan leiden tot ziektes, die paradoxaal genoeg leiden tot een snel gewichtsverlies. Als de BMI-data op dat moment zijn verzameld, vertekenen ze de resultaten. “Ik durf te stellen dat we kunstmatig het sterfterisico hebben opgeblazen van de categorie met een laag BMI door de mensen mee te nemen die een hoog BMI hadden maar recent zijn afgevallen”, aldus Masters.
Ondertussen gold het ook andersom: 37 procent van de mensen met overgewicht en 60 procent van de mensen met obesitas hadden een lager BMI in de tien jaar voorafgaand aan de meting. Dus degenen die in de afgelopen tijd dik waren geworden hadden juist een beter gezondheidsprofiel dan de meting aangaf. “De gevolgen van een hoog BMI zijn geen lichtknop”, legt Masters uit. “Steeds meer onderzoek toont aan dat de consequenties van dik zijn afhangen van hoe lang je te dik bent.”
Vertekend beeld
Door mensen mee te nemen die het grootste deel van hun leven een gezond gewicht hadden, maar op een bepaald moment te zwaar waren, lieten eerdere studies een hoog BMI minder ongezond lijken dan het werkelijk is. Bovendien maakte het ook nog flink uit hoe hoog het vetpercentage was, ontdekte de onderzoeker: sommige mensen zijn heel gespierd en daardoor zwaar. Ook zij worden dan meegerekend in de overgewichtscategorie, terwijl ze helemaal niet ongezond zijn. Dat vertekent wederom het beeld.
Toen de statisticus corrigeerde voor deze meetfouten ontdekte hij geen U-curve, maar een recht stijgende lijn, waarbij degenen met het laagste BMI (tussen de 18,5 en 22,5) ook het laagste sterfterisico hadden. Ook bleek ondergewicht niet tot een verhoogde overlijdenskans te leiden, zoals eerder onderzoek beweerde. Maar veel erger: waar eerdere studies de sterfte door een hoog BMI op 2 tot 3 procent raamden bij Amerikaanse volwassenen, komt Masters tot een sterftecijfer dat acht keer hoger ligt, minstens 16 procent dus.
Gezondheidscrisis
Hij adviseert onderzoekers dan ook om ‘extreem voorzichtig’ te zijn als ze conclusies baseren op BMI, maar hoopt vooral dat zijn studie duidelijk maakt hoe groot de gezondheidscrisis is, die wordt aangewakkerd door al het goedkope ongezonde voedsel dat overal beschikbaar is. “Voor mensen die in de jaren 70 en 80 zijn geboren en hun hele leven in deze ongezonde omgeving hebben geleefd, zien de vooruitzichten voor een gezonde ouderdom er op dit moment niet goed uit”, zegt hij. “Ik hoop dat deze studie de discussie aanzwengelt over wat we hier als samenleving aan kunnen doen.”
Volgens de laatste cijfers van het CBS had de helft van de volwassen Nederlanders in 2021 overgewicht. Dat zijn iets meer mannen dan vrouwen (53 versus 47 procent). 36 procent heeft matig overgewicht, dus een BMI tussen de 25 en 30 en 14 procent heeft obesitas. Iets meer vrouwen dan mannen hebben ernstig overgewicht en laagopgeleiden bijna twee keer zo vaak als hoogopgeleiden. In het algemeen komt overgewicht het meest voor bij 50-plussers.
