Zo blijkt dat walvisgezang opmerkelijke overeenkomsten vertoont met menselijke spraak.
Het gezang van de bultrugwalvis klinkt als een diep, melodieus en ritmisch geluid dat door de oceaan golft. Het bestaat uit lange, zwoele tonen, fluittonen en een soort van ’trillen’ of ‘zuchten’. Hoewel het voor ons moeilijk te begrijpen is, blijkt uit twee nieuwe studies dat dit gezang meer lijkt op onze eigen taal dan je wellicht zou denken.
Twee taalkundige wetten
Natuurlijke selectie zorgt ervoor dat beknopte communicatie beter werkt dan lange, omslachtige uitspraken. Een voorbeeldje. ‘Buk!’ roepen is veel sneller en effectiever dan schreeuwen: ‘Pas op, er komt iets aan, duik snel opzij!’ Twee taalkundige wetten, Menzeraths wet en Zipfs wet, meten dergelijke efficiëntie van vocalisaties. Menzeraths wet beschrijft hoe efficiëntie groeit wanneer langere woorden of liedjes uit kortere onderdelen bestaan, zoals lettergrepen en noten. Zipfs wet legt uit dat de efficiëntie toeneemt als de vaakst gebruikte elementen korter zijn. De meest gebruikte woorden zijn vaak erg kort, zoals ‘de’, ‘van’ en ‘en’. De wet stelt dat het tweede meest voorkomende woord in een tekst ongeveer de helft zo vaak voorkomt als het meest voorkomende woord, het derde een derde zo vaak, en zo verder.
Luister hier naar walvisgezang.
Walvisgezang
In een nieuwe studie hebben onderzoekers beide wetten toegepast op walvisgezang. De onderzoekers analyseerden data van 16 walvissoorten, waaronder dolfijnen en zowel tandwalvissen als baleinwalvissen. Ze bestudeerden daarna de structuur van 65.511 walvisgezangreeksen en 51 menselijke talen, en bepaalden de efficiëntie met de Menzeraths wet. Bij 11 van de 16 walvissoorten werd Menzeraths wet waargenomen, soms zelfs sterker dan bij menselijke spraak. Vervolgens onderzocht het team Zipfs wet. Deze werd alleen aangetroffen bij bultruggen en blauwe vinvissen. Bij bultruggen was de toepassing van de wet zelfs vergelijkbaar met die in menselijke spraak.
Tweede studie
Maar er is meer. In een tweede studie pasten onderzoekers spraaksegmentatietechnieken, geïnspireerd op die van baby’s, toe om acht jaar aan bultruggezang te analyseren. Ook zij ontdekten verborgen patronen die opvallend veel lijken op menselijke taal. Zo bevatten de gezangen subreeksen die een Zipfiaanse verdeling volgen, en de lengtes van deze subreeksen komen overeen met Zipfs wet. Het betekent dat de complexe, hiërarchische structuur van de liederen van bultruggen overeenkomen met menselijke taal. Bovendien worden deze structuren ook nog eens cultureel overgedragen, vergelijkbaar met hoe menselijke talen zich ontwikkelen en verspreiden. “Onze studie roept de fascinerende mogelijkheid op dat bultrugwalvissen, net als menselijke baby’s, hun gezang leren door te letten op veranderingen in klanken en deze overgangen te gebruiken om het gezang in stukken te verdelen”, aldus onderzoeker Inbal Arnon.
Overeenkomsten
Kortom, onderzoekers hebben onverwachte overeenkomsten gevonden tussen twee evolutionair verre soorten. En dat is interessant. Taal werd namelijk lange tijd gezien als iets dat alleen mensen bezitten, met eigenschappen die het onderscheiden van de manier waarop andere dieren communiceren. Maar de nieuwe studies dagen het idee uit dat bepaalde structurele eigenschappen alleen voor de menselijke taal gelden. “Het ontdekken van deze verborgen taalachtige structuur in walvisgezang was een verrassing”, zegt onderzoeker Ellen Garland van de Universiteit van St Andrews. “Het wijst er sterk op dat dit culturele gedrag belangrijke inzichten kan geven in de evolutie van complexe communicatie bij dieren.”
Evolutie van taal
De studie heeft interessante implicaties. De evolutie van taal is namelijk één van de langst bestaande mysteries in de wetenschap. Hoe de mens namelijk over dit vermogen is gaan beschikken en de precieze reden voor de evolutie van spraak, moet nog altijd worden blootgelegd. “Maar ons onderzoek wijst erop dat ons begrip van de evolutie van taal niet alleen kan worden verdiept door naar onze naaste verwanten bij de primaten te kijken, maar ook door te onderzoeken hoe andere gevallen van convergente evolutie in de natuur ons inzicht kunnen verrijken”, zegt co-auteur Simon Kirby van de Universiteit van Edinburgh. “We moeten verder kijken dan alleen de manier waarop taal betekenis overbrengt en ook onderzoeken hoe taal wordt geleerd en doorgegeven over generaties.”
De onderzoekers stellen echter dat er waarschijnlijk geen sprake is van een echte ‘walvistaal’. “Walvisgezang is geen taal, omdat het geen semantische betekenis heeft”, merkt Garland op. “Het komt misschien dichter in de buurt van menselijke muziek, die ook een soortgelijke statistische structuur vertoont, maar zonder de expressieve betekenis die taal heeft. Of de specifieke geluiden die we hebben geïdentificeerd ook daadwerkelijk betekenis hebben voor de walvissen zelf, is nog een open vraag.”
