Je hebt mensen die zich het liefst aanpassen aan de heersende normen en waarden en mensen die zich er juist graag tegen afzetten. Wetenschappers weten nu beter hoe dat werkt en dat brengt ons een stap dichter bij het begrijpen van polarisatie en de verspreiding van desinformatie.
Culturele kenmerken – zoals normen en waarden, maar ook kunst, recht en gewoonten – worden gevormd door de wisselwerking tussen conformisten en non-conformisten, meelopers en dwarsdenkers dus.
Een nieuwe Amerikaanse studie introduceert een innovatief model dat deze complexe processen beschrijft. Onder leiding van hoofdonderzoeker Kaleda Denton van het Santa Fe Institute in New Mexico is een realistischere weergave ontwikkeld van hoe conformiteit en non-conformiteit de verspreiding van culturele kenmerken beïnvloeden. “Het doel van dit onderzoek was om een betere wiskundige benadering te vinden voor hoe mensen in de echte wereld beslissingen nemen”, legt Denton uit. “Als we dat proces beter begrijpen, dan kunnen we nauwkeuriger voorspellen wat er op de langere termijn gebeurt in een samenleving van vijfduizend, tienduizend of nog veel meer mensen.”
Tekortkomingen van traditionele modellen
Bestaande conformiteitsmodellen gaan vaak uit van het idee dat mensen zich aanpassen aan het meest voorkomende of gemiddelde kenmerk binnen een populatie. Dit werkt goed in situaties waarin populaire eigenschappen dicht bij het gemiddelde liggen. We zien dat bijvoorbeeld bij het kiezen van werktijden of portiegroottes. Maar in andere gevallen geeft het gemiddelde een vertekend beeld. Wanneer we bijvoorbeeld kijken naar het politieke landschap in Amerika, dan heeft het weinig zin om met gemiddeldes te werken. Het gros van de mensen is namelijk sterk links of sterk rechts georiënteerd.
Om dit probleem te verhelpen, ontwikkelden de onderzoekers een model dat is gebaseerd op het clusteren van eigenschappen. Hierin worden mensen gezien als conformist wanneer ze zich voegen naar kenmerken die met elkaar te maken hebben, en gelinkt zijn aan specifieke groepen – bijvoorbeeld varianten van links gedachtegoed – in plaats van het gemiddelde kenmerk – in dit geval een opvatting uit het politieke midden. Non-conformisten doen precies het tegenovergestelde: zij nemen bewust afstand van de eigenschappen van hun omgeving, wat tot polarisatie leidt.
Verrassende patronen in simulaties
Met behulp van computersimulaties analyseerde het team hoe eigenschappen zich over meerdere generaties verspreiden. Conformiteit blijkt vaak te leiden tot clusters rond specifieke kenmerken, maar niet per se rond het gemiddelde. Non-conformiteit leverde een heel ander patroon op: een U-vormige verdeling waarin mensen zich groeperen aan de uitersten van de schaal en waarbij het midden vrijwel leeg blijft.
Een opvallende ontdekking van het team is dat populaties bijna nooit richting één enkel kenmerk sturen. Ook al zijn er slechts kleine variaties in hoe mensen eigenschappen interpreteren of overnemen, dan nog leidt dit uiteindelijk tot diversiteit. “Deze resultaten zijn een mooie afspiegeling van wat we in de echte wereld zien. Culturele praktijken en ideologieën vormen zich niet zomaar ergens in het midden van het spectrum, maar weten doorgaans een grote variatie te behouden”, vertelt Denton.
Niet altijd eenheidsworst
De uitkomsten van het model ontkrachten het idee dat conformiteit altijd homogeniteit tot gevolg heeft. De studie laat juist zien dat onder bepaalde omstandigheden een bijzondere diversiteit kan voortvloeien uit conformiteit. Daarnaast komt uit het onderzoek naar voren dat non-conformisme de polarisatie in een groep of samenleving versterkt.
Denton ziet veel potentie in het model. “Deze benadering kan ons helpen om stemgedrag, socialemediatrends of groepsdynamiek te begrijpen. Het laat zien hoe individuele keuzes maatschappelijke patronen vormen, of ze nu gedreven worden door consensus of polarisatie.” De onderzoekers hopen het model in toekomstige studies te toetsen aan gegevens uit de praktijk. “Ons ultieme doel is om te doorgronden hoe individuele beslissingen de mening van hele populaties beïnvloeden”, besluit Denton.
Zo zetten de onderzoekers een belangrijke stap richting het verklaren van de complexe dynamiek die schuilgaat achter groepsgedrag en culturele diversiteit.