De recent ontdekte gebruiksaanwijzing bevat nieuwe details over hoe de oude Egyptenaren met hun doden omgingen.
De doden balsemen en in doeken wikkelen werd in het oude Egypte gezien als een heilig vak. Slechts enkelen konden het beoefenen en waarschijnlijk werd de kunst van het mummificeren mondeling door de ene generatie aan de andere doorgegeven. Teksten over het mummificatieproces zijn dan ook schaars; tot voor kort waren ons er slechts twee bekend. Maar recent hebben onderzoekers er nog eentje gevonden. De tekst gaat direct de boeken in als de oudste gebruiksaanwijzing voor mummificatie die ooit is teruggevonden; de tekst is meer dan 1000 jaar ouder dan de eerder ontdekte teksten.
Nieuwe details
Egyptoloog Sofie Schiødt heeft deze oudste gebruiksaanwijzing voor mummificatie nu onder de loep genomen. En dat levert een interessante ontdekking op.
Zo staat er in de tekst heel gedetailleerd beschreven hoe het gezicht van de dode gebalsemd moest worden. De beschreven procedure was egyptologen tot voor kort onbekend.
Het manuscript
De tekst in kwestie maakt deel uit van het zogenoemde Papyrus Louvre-Carlsberg. Het is een omvangrijk manuscript dat voor de helft in het bezit is van het Louvre in Parijs. De andere helft maakt deel uit van de Papyrus Carlsberg Collection van de universiteit in Kopenhagen. “Het Louvre verkreeg haar deel in 2006,” zo vertelt Schiødt aan Scientias.nl. “Het was daarvoor in bezit van een privéverzamelaar, maar werd na zijn dood aan het museum verkocht. Ook het Carlsberg-deel was oorspronkelijk in het bezit van een privéverzamelaar, maar werd in 2015 door de Carlsberg Collection verkregen. Sinds 2018 weten we dat de twee manuscripten onderdeel zijn van hetzelfde manuscript.” Waar dat manuscript precies vandaan komt, is onduidelijk, maar het wist al snel de interesse van onderzoekers te wekken. Het manuscript is – in zijn geheel – het op één na langste medische document dat we nog uit het oude Egypte hebben en staat vol met teksten over huidziekten en geneeskrachtige kruiden.
Geheugensteuntje
En daarnaast staat er dus ook iets in over het mummificeren van de doden. Het lijkt meer een geheugensteuntje dan een stapsgewijze handleiding te zijn, zo merkt Schiødt op. “Er staan bijvoorbeeld verschillende recepten in voor het maken van aromatische zalven en die worden heel gedetailleerd omschreven. Maar andere aspecten van het proces van balseming worden weer compleet overgeslagen. De tekst lijkt dan ook meer bedoeld om het geheugen op te frissen en de balsemer te herinneren aan de meest ingewikkelde onderdelen van het proces van balseming.”
Gezicht
Wat met name gedetailleerd beschreven staat, is hoe het gezicht van de dode gebalsemd moet worden. “We zien een hele lijst met ingrediënten voor voornamelijk op planten gebaseerde aromatische substanties en bindmiddelen die gekookt worden tot een vloeistof,” zo vertelt Schiødt. Vervolgens wordt een rood stuk linnen in die vloeistof gedoopt. “Het linnen wordt daarna op het gezicht van de dode gelegd, zodat het omhuld wordt door een beschermende cocon van geurige, antibacteriële stoffen.” En dat proces werd vervolgens om de vier dagen herhaald (zie kader).
De beschreven behandeling van het gezicht van de dode was ons tot voor kort onbekend, zo stelt Schiødt. Wel hebben egyptologen eerder mummies teruggevonden die uit dezelfde periode als het manuscript (dat ongeveer 3480 jaar oud is) stammen en waarvan de gezichten bedekt waren met doeken. Mogelijk hebben zij de beschreven behandeling ondergaan.
Nieuwe details
De gebruiksaanwijzing resulteert zo dus in de ontdekking van een nieuwe procedure in het mummificatieproces. “Het helpt ons om dat proces te reconstrueren, omdat we nu nieuwe details te weten zijn gekomen.” Zo onthult de gebruiksaanwijzing bijvoorbeeld dat de balsemer om de vier dagen aan het gezicht van de dode werkte. Maar ook heel praktische aspecten van het balsemingsproces komen aan bod. “Bijvoorbeeld hoe met behulp van stro doordrenkt met aromatische oliën de geur van het vlees gemaskeerd werd om insecten en roofdieren op afstand te houden.”
Nieuwe vragen
Tegelijkertijd roept de tekst echter ook veel nieuwe vragen op, zo erkent Schiødt. Bijvoorbeeld over de werkplaats waar de dode gebalsemd werd. “Dat was een speciaal voor de gelegenheid opgericht gebouw, nabij de tombe. Wanneer bouwde men dat? En wanneer werd alles wat men nodig had daar naartoe verhuisd (onthoud: een lichaam kan niet lang goed blijven, dus daar was niet veel tijd voor)? Daarnaast waren bij het proces van balseming verschillende soorten specialisten betrokken, maar wie was waar voor verantwoordelijk en waarom?”
Op jacht naar antwoorden
Het zijn vragen die niet gemakkelijk beantwoord kunnen worden op dit moment. “Maar ze kunnen wel interessante discussies voortbrengen.” En wie weet wat er in de toekomst nog gevonden gaat worden. “In Saqqara wordt momenteel een ruimte opgegraven waarin doden ergens tussen de zevende en vijfde eeuw voor Christus gemummificeerd werden. Dat kan helpen om sommige vragen te beantwoorden. Maar voor sommige andere aspecten hebben we toch echt geschreven teksten nodig. Natuurlijk zit er nog genoeg verstopt onder het Egyptische zand, dus wie weet wat er nog gevonden wordt.”
En zo is over de Egyptische mummies het laatste woord dus nog niet gezegd. Er valt nog veel te ontdekken. En egyptologen staan te springen om de geheimen van Egyptische mummies te ontrafelen. “Door het proces van mummificatie te bestuderen, krijgen we een inkijkje in het brein en de waarden van de oude Egyptenaren,” aldus Schiødt.
