De in Oost-Afrika ontdekte fossielen van Homo sapiens blijken niet 200.000, maar tenminste 230.000 jaar oud te zijn.
In de hoop meer te weten te komen over onze eigen voorouders, trokken expeditieleden in de jaren zestig naar een afgelegen plaats in het zuidelijk deel van Ethiopië om hier naar menselijke resten te speuren. En met succes. In het plaatsje Omo troffen ze de oudste fossiele resten van Homo sapiens aan. Wetenschappers hadden het vermoeden dat de overblijfselen iets minder dan 200.000 jaar oud moesten zijn, al bleef de precieze leeftijd onbekend. Een lastig vraagstuk waar onderzoekers zich nu opnieuw in hebben vastgebeten.
Ontdekking
De zogenoemde ‘Omo overblijfselen’ werden ontdekt in de Omo Kibish-formatie, gelegen in het zuidwesten van Ethiopië, in de Oost-Afrikaanse riftvallei. In de regio, die gekenmerkt wordt door actieve vulkanen, zijn al veel menselijke resten en artefacten zoals stenen werktuigen teruggevonden.
Op deze foto is de Omo Kibish-formatie te zien, gelegen in het zuidwesten van Ethiopië, in de Oost-Afrikaanse riftvallei. Afbeelding: Céline Vidal
Door de lagen vulkanische as boven en onder de fossielen te dateren, kwamen wetenschappers tot de ontdekking dat de Omo overblijfselen de oudste resten van Homo sapiens vertegenwoordigen. “Met behulp van deze methode is de leeftijd op minder dan 200.000 jaar vastgesteld,” zegt onderzoeksleider Céline Vidal. “De fossielen werden echter ontdekt onder een dikke laag vulkanische as die niemand tot nu toe met radiometrische technieken had kunnen dateren omdat deze as te fijnkorrelig is.”
Leeftijd
Het betekent dat de precieze leeftijd van de Omo overblijfselen al lange tijd onzeker is. En dus hebben onderzoekers gepoogd dit mysterie te ontrafelen. Hiervoor bestudeerden ze alle grote vulkaanuitbarstingen die in de Ethiopische kloof hebben plaatsgevonden rond de tijd dat de eerste Homo sapiens ten tijde van het Midden Pleistoceen verschenen. Vervolgens probeerden ze deze uitbarstingen nauwkeurig te dateren.
Vulkaanuitbarstingen
De onderzoekers verzamelden puimsteenmonsters uit de vulkanische afzettingen en vermaalden dit tot kleine korreltjes. “Elke uitbarsting heeft zijn eigen vingerafdruk – zijn eigen evolutionaire verhaal – dat wordt bepaald door het pad dat het magma volgde,” legt Vidal uit. “Als je gesteente eenmaal hebt verpletterd, komen de mineralen die erin verstopt zitten vrij. Vervolgens kun je het gesteente dateren en de chemische handtekening van het vulkanische glas dat de mineralen bij elkaar houdt, blootleggen.”
230.000 jaar oud
De onderzoekers bogen zich onder andere over een kolossale uitbarsting van de Shala-vulkaan. Het team ontdekte dankzij bestudeerde puimsteenmonsters van deze vulkaan dat hij ongeveer 230.000 jaar geleden moet zijn uitgebarsten. De Omo overblijfselen zijn echter nog onder deze specifieke aslaag gevonden. En dat betekent dat de ontdekte menselijke resten van onze verre voorouders meer dan 230.000 jaar oud moeten zijn.
Nog ouder dan gedacht
Het betekent dat de oudste fossiele resten van Homo sapiens nog veel ouder zijn dan gedacht. Zo hebben de onderzoekers nu bewezen dat onze verre voorouders niet 200.000 jaar geleden, maar al tenminste 230.000 jaar geleden over de aardbol wandelden. Mogelijk blijft het hier niet bij. “We kunnen de mensheid alleen dateren op basis van de fossielen die we hebben,” zegt Vidal. “En dus is het onmogelijk om nu te zeggen dat dit de definitieve leeftijd van onze soort is. De studie van de menselijke evolutie is altijd in beweging: grenzen en tijdlijnen veranderen naarmate ons begrip verbetert. Maar deze fossielen laten zien hoe veerkrachtig mensen zijn: dat we overleefden, bloeiden en migreerden in een gebied dat zo vatbaar was voor natuurrampen.”
De onderzoekers zetten hun studie voort. “We weten nu de nieuwe minimumleeftijd van Homo sapiens in Oost-Afrika, maar de uitdaging blijft om ook een beter begrip te krijgen van de maximumleeftijd,” zegt onderzoeker Christine Lane. “Het is goed mogelijk dat nieuwe vondsten en nieuwe studies de leeftijd van onze soort nog verder op de tijdlijn terug duwen.” Bovendien zijn er in het gebied naast de Omo overblijfselen ook nog talloze andere fossielen aangetroffen. “Na verloop van tijd hopen we ook een beter beeld te krijgen van de leeftijd van deze fossielen uit de regio,” besluit Vidal.
