De vondst van een kleine kikker blijkt een grote impact te hebben: een 55 miljoen jaar oud fossiel van een boomkikker in de Australische deelstaat Queensland zet de evolutionaire tijdlijn van boomkikkers volledig op zijn kop. Deze nieuwe info kan het verschil betekenen tussen leven en dood voor moderne kikkersoorten.
Het nieuw ontdekte beestje heet Litoria tylerantiqua en is vernoemd naar de bekende herpetoloog Michael Tyler, een grootheid in de amfibiewereld. Tyler is geroemd om zijn onderzoek naar kikkers en padden en heeft als eerste het fossielenarchief van Australische kikkers systematisch onderzocht. Deze ‘nieuwe’ amfibie is de oudste bekende Australische boomkikker en de ontdekking geeft een compleet nieuwe kijk op de verspreiding van soorten ten tijde van het prehistorische supercontinent Gondwana.
Waka Waka
Het fossiel is opgegraven in het traditionele land van de Waka Waka-bevolking in Murgon, in het zuidoosten van Queensland. We hebben hier te maken met de vroegste bekende vertegenwoordiger van de Australische boomkikkerfamilie Pelodryadidae. “Het is niet meer dan passend dat deze oudste Australische boomkikker Michael Tylers naam draagt”, zegt hoofdonderzoeker Roy Farman van de University of New South Wales. “Zijn werk heeft letterlijk de basis gelegd voor dit soort ontdekkingen.”
Tot nu toe gingen wetenschappers ervan uit dat Australische boomkikkers zich zo’n 33 miljoen jaar geleden afscheidden van hun Zuid-Amerikaanse verwanten. Deze inschatting maakten zij op basis van zogeheten moleculaire klokanalyses. Maar Litoria tylerantiqua gooit roet in het eten. Deze kikker stamt namelijk uit het vroege Eoceen, zo’n 55 miljoen jaar geleden. En dat schuift het punt van evolutionaire splitsing minstens 22 miljoen jaar terug in de tijd. “Fossielen kunnen ons een fysiek ankerpunt in de tijd geven, maar dat lukt helaas niet met genetische modellen”, legt Farman uit. “De scheiding van deze kikkerfamilies is dus veel ouder dan we dachten, wat betekent dat de geschiedenis van boomkikkers opnieuw moet worden geschreven.”
Tijdens deze vroege periode waren Australië, Antarctica en Zuid-Amerika nog met elkaar verbonden. Het klimaat was warm en vochtige wouden vormden een groene corridor tussen de continenten. Dieren als boomkikkers voelden zich als een vis in het water en konden zich op deze manier over grote gebieden verspreiden.
Nieuwe technologie
De onderzoekers hadden de beschikking over geavanceerde 3D-scantechnieken en konden de fossiele bekkenbeenderen van Litoria tylerantiqua zo vergelijken met die van moderne kikkersoorten. Veel museumexemplaren zijn in alcohol bewaard en mogen absoluut niet opengesneden worden. Maar de CT-scans zijn in staat om driedimensionale reconstructies te maken zonder de kostbare specimen te beschadigen. “De botten die we nodig hadden, waren niet te zien met het blote oog”, vertelt Farman. “Dankzij deze technologie konden we tóch hun vorm bestuderen en ze vergelijken met levende soorten.” Uit de vorm van het bekkenbot blijkt dat deze fossiele kikker nauwer verwant is aan moderne Australische boomkikkers dan aan de Zuid-Amerikaanse soorten.
Evolutionaire overlevers
De nieuwe soort lag samen met nog één andere prehistorische kikker in het fossielenbed van Murgon: Platyplectrum casca, een grondkikker. Beide hebben hedendaagse verwanten in Australië en Nieuw-Guinea. We mogen deze kikkers dan ook complimenteren met hun grote evolutionaire uithoudingsvermogen. “Kikkers bestaan al zo’n 250 miljoen jaar en hebben meerdere massa-extincties overleefd, inclusief de ramp die de dinosauriërs uitroeide”, zegt Farman. “Dat maakt ze tot evolutionaire overlevers.”
Toch staan kikkers vandaag de dag opnieuw onder druk. Klimaatverandering en ziektes, zoals de schimmelinfectie chytridiomycose, bedreigen wereldwijd een groot aantal soorten. De onderzoekers hopen dan ook dat het fossielenarchief aanknopingspunten geeft om de dieren beter te kunnen beschermen. Als soortgelijke kikkers in het verleden overleefden door zich aan te passen aan nieuwe leefomgevingen, dan ligt de oplossing mogelijk in het verplaatsen van bedreigde soorten naar geschiktere habitats. “In het verleden hielp de natuur zichzelf”, besluit Farman. “Misschien kunnen wij haar dit keer een handje helpen.”
Gondwana, ook wel Gondwanaland genoemd, lag grotendeels op het zuidelijk halfrond en begon in het late Jura (ongeveer 160 miljoen jaar geleden) uit elkaar te vallen. Afrika brak toen af en begon zich langzaam naar het noorden te bewegen. Het volgende grote blok dat zich losmaakte was India, dat in het vroege Krijt (ongeveer 125 miljoen jaar geleden) samen met Madagaskar de benen nam. India maakte zich later van Madagaskar los en dreef naar het noorden. Australië brak 96 miljoen jaar geleden van Antarctica af en Nieuw-Zeeland besloot ongeveer 80 miljoen jaar geleden als laatste grote landmassa het ruime sop te kiezen.
